Yıl 1834. Osmanlı Padişahı II. Sultan Mahmud’un eşlerinden, Musavi asıllı (Yahudi) Bezmialem Sultan‘ ın eğitimli sultanlarımızdan birisidir.. Tarihi geçmişte ailesi, birkaç yüzyıldır soyunun Anadolu’ da, bilhassa Selçuklu bölgesinde İpekyolu ve diğer kervan ticaretini yönlendirmiştir. Kardeşi Eliana’ da çok kültürlü bir Osmanlı bayanıdır. Osmanlı Sarayı’ nda ablasının yanına sıksık uğrar. Padişah eşlerinin çeşirli aksesuar, kumaş, bir takım özel gereksinimleri karşılar, ticaretini yapar. Kültür yapılarını inceler, ablası Bezmialem Sultan’ a tavsiyelerde bulunur. Bir takım halk için gerekli kültürel eğitim hamleleriyle; yapıların inşaası için tavsiyelerde bulunur. Bir anlamda Sultan’ ın, dolayısıyla da Padişah’ ın kültür danışmanıdır. Sultanı’ mızın ve kardeşi Eliana’ nın tarihi bilgisi derindir.. Yahudi tüccar akrabalarının, ablası Bezmialem Sultan’ ın, Padişah II. Sultan Mahmud’ un da maddi, kültürel tavsiyeli desteğini alır. Amacı (1834 de), deniz yoluyla Alanya’ ya, oradan Konya, Akşehir yoluyla Uluborlu’ ya gelmektir. Bezmialem Sultan’ın kardeşi Eliana’ nın kafasındakiler farklıdır. Yüzyıllar önce atalarının yönlendirdiği Selçuklu Konya’ sında, Uluborlu’ sunda ticari (katar) filolarıyla ticari güçlükleri, yaşananları bir defa daha yaşamak. Bu bölgede, denizaşırı ülkeler bağlantılı akrabalarının halen devam ettirdikleri ticari ve kültürel gidişatı gözleriyle görmektir. Saray’ a döndüğünde kardeşi Sultan’ la gözlemlerini paylaşmaktır. Diğer yandan Sultan kardeşi, Musavi Osmanlı bayanını niyeti, Uluborlu’ da birkaç hafta kalmaktır. Sindirim sistemindeki rahatsızlığının giderileceğini umut etmektedir. Tüccar atalarından dinlediği, okuduğu “Anadolu Musevi Tüccarları Menkıbeleri” nde (hikaye) Uluborlu suyunda, havasında, sebze, meyvelerinin bünyesinde bulunan, sindirim sistemi, bir takım hastalıkları giderici, faydalı Bor çözeltili bileşenlerinin faydasını okumuştu. Uluborlu’ nun tarihi yemek kültürünü tatmak, “tedavi olurum” ümidiyle Uluborlu’ ya gelmek ister. Aynı zamanda Selçuklu’ dan bu yana, hiç bir Osmanlı medresesinde olmayan, karma, (günün yarısı kızlara, yarısı erkeklere) (kız-erkek eğitimi) medrese eğitimi veren (sadece bir medresede: Uluborlu Efendisultan mahallesinde bulunan.. .okulun müfredatını tanımak, incelemek isterler... Sayısı 22’ den 8’e düşmüş Uluborlu Medreselerindeki çok yönlü, aynı zamanda Uluborlu kütüphaneleriyle birlikte uyumlu, örnek eğitim yönünü araştırmak. Döndüğünde de İstanbul’ da böyle bir okulu Sultan kardeşine tavsiye ederek, onun imzasıyla, adıyla Osmanlı’ nın yeni dünyasına kitaplık, çok programlı, çok yönlü, yaşanan beşeri, sosyal, günlük hayatı kolaylaş- tırucı bilgiler sunan okullar açmak. 20 kişilik koruma ve bayan medineleriyle (yardımcılar) birlikte 1834’ ün İlkbahar’ ında Uluborlu’ ya gelir. Uluborlu Bey’i (Gökhüseyinoğlu Bekir) misafirler için yaptırdığı Uluborlu Cisirisağir mahallesinde bulunan (Ayan) Siyamoğlu Hacı Emin’ in konağına yerleştirilir. Özellikle Selçuklu, Beylikler, Osmanlı dönemlerinde erkeklere yönelik eğitim veren medreselerin Uluborlu’ da bayanlara da eğitim verilmesi, yukarıda saydığım devirlerde aksatmadan kadın dünyasının ışığının artırılması bakımından Sultan eşi Bezmialem sultanın ve kardeşinin ilgisini, merakını çekiyordu. Padişahı buşekilde ikna edeceklerdi!.. Ayrıca, Uluborlu medreselerinde ailede kadının rolü, görevleri, temizlik, yemek, çamaışır yıkama, çamaşırda ve bulaşıkta kükürtlü suların kullanılmasının önemi gibi her alanda, insan-ların bilmesi gereken yaşama, sağlık, ailede mutlu olmanın yolları, vücut temizliği, saygı , büyük ve küçüklere olan görevlerimiz falan.. Uluborlu medreselerinin çeşitli ders program-larının konusuydu. Sultan kardeşi Eliana’ nın çabalarıyla açılacak yeni okulların bünyesinde bu derslere de yer vermektir. Yahudi tüccar atalarının yazdıkları anılardan okuduklarına dayalı olarak: Bezmialem Sultan’ ın ve Elianı’ nın çoktandır ilgisini çekiyrdu Uluborlu medreselerinin eğitim yönü.. Bundan başka Bezmialem Sultan’ın kardeşi Eliana’nın Osmanlı saltanat merkezi İstanbul’ a dönüğünde, Uluborlu medreselerindeki erkek ve bayanlara yönelik çok yönlü eğitim program-larınının raporunu Bezmialem Sultan’ a sunulmasının arkasında yeni bir atılıma geçilmiştir.. Uluborlu Efendisultan mahallesinde bulunan medrese, diğer medreselerden farklıydı. Çok yönlü ve bayanlara yönelik, her alanda, ev yaşama bilgisi veren sözkonusu okul modelinden birkaç tane İstanbul’ da açılması yönünde Sultan II:Mahmud ikna edilmiştir. İşte Sultan eşi Bezmialem Sultan ve Kardeşi Eliana bu okula benzer bir veya birkaç okulun açılması için Padişah II. Mahmud’ un emriyle yeniliklere başlanır. Uluborlu Efendisultan mahallesinde bulunan medresede hem bayanlara eğitim veriliyordu hem de eğitim programı da farklıydı. Eğitim programlarında erkekle kadınların uyumu, “ailede mutlaka kadının yorumunun alınması..” gibi ders konuları bir felsefe bilgisi olarak yeni okulların ders konularına geçirildi. Bundan dolayı da tarihçiler Padişah II.Mahmud’ u (eşi Bezmialem Sultan’la birlikte) yenilik-çi, atılımcı bir padişah olarak tarih sayfalarına geçirmişlerdir. Bu eğitimdeki olayın konusu ve sebebi Uluborlu’ daki Selçuklu’ dan kalan, yıılarca sarsılmamış eğitim anlayışı olmuştur. Herşey planlandığı gibi yürür. Uluborlu da kimi kayıtlara göre dört hafta, kimi kayıtlara göre de üç ay kalan Bezmialem Sultan’ın kardeşi Elinana raporunu kardeşine sunar. Bezmialem Sultan Uluborlu Medreseslerinin birinden örnek alarak İstanbul’ da ilk ”Valide Okulu” nu açar. Yüzlerce kitap temin ederek, sonradan eşi Padişah II. Mahmud’ un gömüleceği yerin yanına Uluborlu’ daki kitaplığa benzer bir kütüphane açar. Yeni açtığı okulla uyumlu kılar.. Yine Dolmabahçe camisini ve kütüphanesini de yaptırtan Bezmialem Sultan kütüphaneye İstanbul kadınlarının hem camiye hem de kütüphanesine gelmelerini sağlanır. Validesultan Vakıf hastanesini yaptıran Bezmialem Sultan, hastane bünyesinde kısmi okuyabilecek bay, bayan hastalar için bir kitaplık açtırtarak yine bayanların da kütüphaneye gelebilecekleri yeniliğini gerçekleştirir. Uluborlu medrese kütüphanesindeki bazı kitapların elyazma tıpkısının kopyası Saray’ ca Uluborlu Medreseler birliğinden istenir. Tüm bu bilgileri Uluborlu seyahatinde kazanmıştı. Bezmialem Sultan’ ın amacı: Bayanları ön plana çıkarmak, ülkeyi çağdaş akışa götürmektir. Yazımın, diğer yazılarımın ana konusunu zamanında Uluborlu’ da günlük tutarak hatıra-laştıranlar da yine Gayrımüslimlerinin olduğu bir başka örnektir. Müslimin insanlarımızda bu bulunan Valide Sultan Gureba Vakıfhastanesi kitaplığında koruma altındaki bu kitaplardan birkaçını bulmak mümkün. Bu bilgileri gönderen saygıdeğer Isparta’lı Rum Mübadil torun Olga Hoca’ ya çok teşekkür ederim. Bezmialem Sultan’ın kardeşinin Uluborlu’ ya gelişinden İstanbul’ a dönüşüne kadar aşamaları not eden Osmanlı’ nın Uluborlu’ sunun Rumlarından Olga Beneto (Yelkenoğlu)’ nun atalarının bu hizmetini unutamayız. Bu yazımı takiben yayınlanacak yazılarımda: Bezmialem Sultan ’ ın kardeşinin Uluborlu’ daki bir-iki aylık misafirliğindeki cenaze ve düğünlere eşlik etmesi, Uluborlu’lu gelin Gülnar’ın öyküsünü, medrese, kütüphanelerindeki incelemeleri, dokuma, diğer Uluborlu esnaflarıyla, çiftçileriyle olan gözlemleri Uluborlu sokaklarındak 1834’ ün görüntüsüyle ilgili bir dizi makale-lerimi önümüzdeki Eylül ayında yayınlanacak olan: ÜÇ ULUBORLU, ÜÇ UYGARLIK MERKEZİ” adlı kitabımda okumanız mümkün. Bayram AYGÜN-2019 -Isparta