(Isparta Eskiden Neymiş?)    Dedesi Kanuni Sultan Süleyman, babası II. Selim oğlu Padişah III. Murat. Osmanlı’nın en büyük toprak yapısına ulaştığı dönemde Osmanlı padişahı olur. 1573’ lü yıllarda kuşkusu ağır basmasından dolayı beşkardeşini boğdurtur.     Bu durum Isparta sancağında da bir büyük üzüntüye neden olur. Dedesi kanuni Sultan Süleyman’ın başarılı Sadrazamlarından Sokullu Mehmed Paşa’ nın da öldürülmesi olayı Isparta eşrafını ve dini çevrelerini çok çok üzer, öfkelendirir. Öncelikle Isparta’dan ilaç yapımına uygun Saray laboratuvarlarına her yıl giden afyon sakızı gönderilmez. Kurutulmuş sebze ve meyveler de İstanbul’ a gönderilmesine son verilir.    Osmanlı sarayı bütçesinden yapılacak ve Konya’dan sonra Isparta da destekle yapımı düşünülen II. Selim camisi yapımı yeni padişah III. Murat tarafından iptal edilir. Ispartalılar Gelendost’tu Hüseyin Avni paşa öfkesinden önce birinci öfke duruşu fiiliyata geçer.    Saray’a karşı Isparta’dan mutlaka bir öfkeli protesto gösterisi olmalıydı. Isparta Medreseler birliği bu haksız idamlara protesto için Isparta halkı ile birlikte karşı çıkar. Bir kurye elçi heyeti Osmanlı sarayına gönderilir. Psidya (Isparta) medreseler birliği bu protestosunu İstanbul’daki padişah III. Murad’a  bildirilir.    Bu protestodan sonra Padişah II. Murat Isparta için hiçbir hizmette bulunmaz.  Zaten pasif bir padişahtır. Savaşa katılmamasıyla bilinmektedir. Bu tarihten itibaren devlette de yozlaşma, gerileme ipuçları baş gösterir. (Gezgin, Yunan Ajan Papazı Lakovos Miloitis’ in Psidya bölgesiyle ilgili yazdıkları. Isparta’daki “Eski Isparta Neymiş” kitabından, hatıraları.)     Gezgin Yahudi’den Hristiyan Ortodoksluğuna dönen ajan papaz Lakovos Miloitis III. Murad’ın pasifliğini bilir. Aynı zamanda da Psidya (Isparta Bölgesi) Medreseler birliğinin Osmanlı padişahı III. Murad’ la da aralarının açıklığından faydalanır. Isparta’ ya gelir. Emre Psidya Metropolitlik manastırında aylarca kalır. Amacı Isparta da açılacak gizli Yunan okullarınınım önorganizasini yapar.   Büyük amacı:   Psidya Isparta bölgesinde bulunan Rumları yıllar içinde Yunan eğitimi verilerek Osmanlı’yı yıpratmak. Miryokefalaon savaşlarının ardından 4010 yıl sonra Hz. İsa yardımcısı Elçi Pavlos’ un gezindiği, ilk ortodoksluk vaazlarını verdiği Yalvaç, Uluborlu Adada, Sütçüler (Pavlos) ve Isparta bölgelerini Hristiyanlaştırmaktır.    Şimdi Isparta şehir merkezi ve Nis adasındaki Türk tarihinde hiç bilinmeyen gizli Yunan okullarının ne olduğunu Papaz Rahip Ajan gezgin Lakovos Miloitis’ ın yazdıklarını tekrar Yunanistan da hatıraları yorumlayıp yayınlayan Haris Sapountzakıs -Sapanoğlu-  (Ispartalı                               Rum torun, Yazar kitabından bazı özetler verelim.     (Atina 1997 de: Yayın) Pisidia'daki Sparta (Sparta, Isparta) şehrinde en azından MS 16. yüzyıldan itibaren Rum Ortodoks Hıristiyanların yaşadığı insanların bölgesidir. 1923 Lozan anlaşmasına eklenen bir madde ile Isparta ve bölgedeki Ortodoks Rumlar Yunanistan’a göç ettirilir. Bazı dünür Rum ailelerinden Müslümanlığı seçenler Isparta da kaldılar. Sonra da bazıları İzmir’e göç ederler.   Yunanlı Yazar Isparta Rum’u Isparta’daki gizli Yunanca eğitim veren okulların 1881’den önceki ve sonraki durumunu, öğretmenler hakkında bilgiler vermekte.    Kanuni Sultan torunu II. Selim oğlu Padişah III. Murat’ ın Isparta medreseleri birliği ile anlaşmazlık içinde olduğunu bilen Psidya Metropolitliği (Isparta Baş Papazlığı) gizli Yunan yani Haçlı propagandası yapmak amacıyla kiliselerin yanlarında var olan okullara ek papaz okulları açılır. Kız erkek karmadır. Rum ve Ermeni öğrenciler, akşam da yetişkinler eğitilir.                                                                       ***  Görünürde Isparta merkezde, Burdur’da(Vourdouri) , Barla, Nisi (Eğirdir), Uluborlu’da söz konusu okullar açılır. Toplanan (Karma) öğrencilere çok gizli Haçlı propagandası örtülü olarak yapılıyordu. Padişah III: Murad’ın durumundan faydalanarak söz konusu kilise yanlarındaki okullara Osmanlı idaresince denetimi yapılmıyordu. Çok az Türkçe eğitimi                   –göstermelik- okuma, yazma, aritmetik - tarih ve coğrafyaya dersleri veriliyordu.     Son Yeniçeri ağası (Komutanı) Celalettin (Celal) Paşa Isparta valiliğine atanır atanmaz bu duruma son verir. (Celalettin paşa şimdiki Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ lerin (2024) büyük büyük dedeleridir.) 1580’ lerden 1881’e kadar Isparta Rum cemaat okulları olarak bilinen yerler 1881’den sonra Isparta, Burdur Mutasarrıf  -ortak- valiliğince denetimleri yapılmaya başlanır.  Kısaca bu okullar hakkında belgesel bilgi verecek olursak:  Sparta ve çevresindeki Hıristiyan nüfusa sahip topluluklarda Isparta merkez, Burdur (Vourdouri), Barla, Nis adası, Uluborlu) eğitim, tıpkı Yunan bölgesinde olduğu gibi Yunan, Haçlı toprağıymış gibi eğitim verilmeye devam edildiğini denetimi sırasında gören Vali Celadettin Paşa bu haliyle okulların kilise yanlarından uzaklaştırır.                                                   Azınlık okulu olarak; halkın görebileceği -tıpkı Müslüman okulları gibi- açık yerlerde eğitimlerinde devam ettirir. Sık sık valilik deneticilerince denetimler yapılmaya başlanır.    Emre mahallesi şimdiki sokak numarası olarak 3836. Psidya Metropolitliği (İsotya) Kilise manastırında bulunan ve tüm Gizli Rum okulları yöneticisi Metropolit Meletios Meletyos’u huzura çağıran Vali Celalettin Paşa derki: ”- Bundan böyle Rum ve Ermeni cemaatleri gizli okulları diğer Müslüman okulları gibi dil, Matematik, Tarih,  diğer diller, coğrafya gibi dersler verilsin. Kilise bahçesindeki kum havuzunu kapatın,  Haçlı nüfusu hitap eden sembolik şamdanı, Ortodoksi ilahi kitaplarını, oktav’ ı -piyano- okul dershanelerinden kaldırın ibadethanelerinize götürün, orada kullanın.    Bu topraklar Hristiyanlığı yayan Sn Paul Pavlos’ un gezindiği Psidya (Isparta ve havalisi) toprakları gösteren deriden haritanın da ortadan kaldırın “der.     Psidya toprakları, Anadolu eyaletleri Sultanımız Abdülmecid efendimize aittir” diyerek deriden haritanın da duvardan kaldırılmasını ister. Haçlı propagandası yapan gizli okul yönetici papaz öğretmenlerinden Jordanis Dimitrıadıs’ ın ve Kyrıakos Tsakırıs’ in Haçlı öğrencilerine Haçlı söylemlerde bulunmasını da sonlanmasını ister. Muhtemelen bu topluluklarda da kiliselerdeki kadınlar için gizli Haçlı propagandası yapmaya yönelik Yunan okulları eğitimine son verilir. Celalettin paşa ile birlikte normal azınlık okulları haline getirilmeye başlanır. Araştırma. Bayram AYGÜN E.Öğretmen-Yazar.2024 Isparta