Saygıdeğer okuyucular. Büyük Türk hakanı Atilla diyorki:” Geçmişini bilmeyen toplumlar geleceklerini sağlıklı şekillendiremezler.” Isparta’ dan haksızca kovulan, yüz-yllarca Isparta’ mızın ticaretini, mimarisini omuzlayan Isparta’ lı büyük İskender Rumları’ nın torunları şahsıma belgeli bilgiler vermeye devam ediyorlar; sağolsunlar... Ben de sizlerle paylaşmaktayım. Yıl 1918. Osmanlı topraklarında sancılı günler geçirilmekte. Isparta Valisi (Mutasarrıfı)Talat Bey’ dir. Savaş zamanları olduğundan halkın hem hayvansal hem de zirai ürünlerle beslenmeleri düşüncesindedir. Bundan dolayıda Vali Bey, aslen Avusturyalı, Almanya da bahçe sebzeler iüzerine eğitim almış,Türk’ le evli, (kendisine Ispartalılar Raşit bey adını takarlar) çalışkan bir ziraat memurunu Isparta’ mıza getirtilir. Eşi nedeniyle Müslümanlığı seçtiği halde bu günekadar sünnet de olmamış. Bunu niye söyledim.. Ziraatçi Raşit bey, Valilikçe kendisine tahsis edilen Emre mahallesi Saçmacı harimi (harımı) denilen bölgede sağlıklı dometes, biber, patlıcan yetiştirmektedir. Tohumlarını da Almanya’’ dan getirmiştir. Çok geniş bir alanda domateslerin kızarmış görüntüleri (Belediye Başkanı Günaydın’ın elden geçirdiği Emre köprüsünden (Savva Codanoğlu Rum köprüsü) izlenir. Buradan çıka domatesler halka dağıtılacak, tohumlarını ilerikizamanda ekmeleri istenecekt. Ancak Isparta Mehti Müftüoğlu medresesi hocalarından Hacı Şaban ( Eski Devlet hastanesi karşısında şimdi adına kahvehanesi var: Hacışaban Kahvesi), Isparta Kadısı Sarı Kadı, Seyyid Süleyman efendi ile birlikte bir bildiri yayınlarlar. Bildiride: Sünnetsiz bir Müslüman’ ın yetiştirdiği (sebzelerin) domateslerin müslümanlarca yenmesi veya tohumlarının alınarak kese içinde saklanıp; ertesi yıl ekilmesi dinen sakıncalıdır..gibi. şeyle...) Bunun üzerine özellikle Isparta da domatesin ekilip yaygınlaşmasını çok isteyen Vali (Mutasarrıf) Tâlat bey, tarım işiyle uğraş veren, Isparta da çok sevilen Barla Rum Kilisesi, yetimhanesi papazlarından Kostamos (KOSTA) efendiyi çağırır. Domates tohumlarının Barla göl kenarına ekilerek, tohum zenginleştirmesinin yanı sıra; domatesin Isparta halkınca tanıştırılıp,sevdirilmesi amaçlanır. Domates hikâyesini az bi ara verip bu konuda bilgi vereyim: Barla da domatesleri yetiştiren Isparta Rum’u Kosta efendi Küfün- küfün domatesleri Valitalat Bey’e arabası ile gönderir. Vali Bey’in dili “k” harfi söyleme engellisi olduğundan; “Kostamos” veya “Kosta efendi” diyemezdi. Bundan dolayı Barla Rum’ u arkadaşımız Isparta Rum’ u Minas Küfüncüoğlu’ nun dedesi papaz efendiye Vali Bey Küfüncü (domates küfesinden dolayı) Papaz Küfüncüoğlu’ nun torunu Minas Bey’in (şu anda tanıştığımız, şahsıma belge gönderen) soyadı olur. Papaz ‘a da Vali Bey “Küfüncüoğlu” diye hitap ederdi. Kostamos (Kosta) efendinin torunu Minas Küfüncüoğlı ( Emre LOZAN Mübadilleri Dernek başkanı ve şahsımın tanışığımızdır.) Yunanistan-Selanik Serz’ in Kalandra köyünde şimdi bağcılık yapmakta) Gerekli tarihi yazı ve fotoğraf belgelerini geçen ay kendilerinden aldım; sağolsunlar..) Barla’ lı Papaz Kostamos, 17 yaşında iken Barla Kilisesi ve Yetinhanesi papazı olmuş. Aynı zamanda minare ve cami kubbesi ustasıdır. Isparta Ulucami’ nin düz Selçuklu çatısını 1908 de kubbe haline getiren usta Kosta II.Abdülhamid hanın gönderdiği madalyayla ödüllendirilir. Kosta’ nın yetiştirdiği domatesler ve tohumları Vali Bey’in isteğiyle önce Çanakkale Şehit ailelerine sonra halka dağıtılır. Isparta 1918 de domatesle tanışmış olur. Papaz Usta Kostamos’un (Kosta) sözyerinde ise: Ellerinin beş parmağında beş hüner.. Barla Kilisesi ikinci papazlığı ve Barla yetimhanesi sorumlusudur. İyi bir sevze yetiştiricisidir. Daha da: Osmanlı’nın resmi binalardaki (köyke) resmi taşı olan (Gölcük bölgesinden) taşustalığı, kubbe, minare ustalığı, Türkçe öğretmenliği olan bir Isparta Rum’ udur. 1918’li yıllarda bir kırk yıldır yeni eğitim, batı usülleriyle eğitim yapan Isparta Gayrimüslim’ lere ait Ermeni ve Rumlara ait 2 ilkokul, iki tane bir erkek biri kız olmak üzere Ortaokul bulunmakta. 1913’den itibaren ortaokullarda karma eğitim, 1915’ den sonra da Rum Orta-okuluna Müslüman çocukları da gitmeye başlar. Çavuş yani şimdiki Turan mahallesinde bu günkü Nazmi Toker ortaokulunun olduğu yerde iki gayrımüslim ortaokulundan birisi Erkek Rum ortaokuludur. Barlalı Rum papaz Kosta ya da Kostamos Isparta Erkek Ortaokulu uzun süreTürkçe öğretmenliği de yapar. Yukarıdaki fotoğrafta 29 yaşında, 1919-1920 ders yılında mezun olan 3’ü Müslüman diğerleri Rum olan öğrencilerle o zaman çektirdikleri fotoğrafı görüyorsunuz. Aynı papaz Kosta’ nın Müslümanlık, Hıristiyanlık dinler tarihi konusunda Müslüman medreselerinde ve Rum kilise okullarında dersler verdiği de şahsıma verilen bilgiler arasında. Kosta aynı zamanda Osmanlı Isparta’ sına sayısız hizmette de bulunur: Barla’ da kendi başına Kilisenin eski kitaplarından beş dil öğrenir. Isparta Ticaret ve Ziraat Nezareti ve Ticaret meclisince (bugünkü ITSO) Ticaret Sanayi Odası Başkanı Mehmet Ragıp Efendi ( Bu günkü Şifa ve Aytaç eczacılarının babaları) Kostamos efendiyi tercüman olarak bir meclis üyesi ile beraber Polonya Krakow da Isparta Ticaret odası adına 5 bin mıskal (1 mıskal=4,5 gramdır.) gülyağını o devlete satarak Isparta’mıza katkı sağlanmıştır. Fotoğrafı incelediğimizde; Oğul Minas Küfüncüoğlu’ nun geçen ayki görüşmemizde bu fotoğrafı, yukarıdaki bilgileri dede Kosta defterinin kopyasından şahsıma aktardılar. Fotoğrafta papaz öğretmen Kosta’nın sağındaki Anna ecza eğitimini tamamlamış. 1963’e kadar Selanik ‘te vefatına kadar Atana eczanesinin sahibi olmuş. Mezun olan 3 Müslüman Ispartalı öğrenciler ise Isparta’ nın 1980’ e kadar halıcılık alanında ün yapmış ailelerimizin ataları. (Tarihi sosyal anlatımlarımı bu site de okuyabilirsiniz) Araştırm:Bayram AYGÜN EmekliÖğretm, köşe yazarı,Selanik.Kaynak: Minas Küfüncüoğlu Serez-Selanik:Yunanistan