Isparta da Osmanlı döneminde dostluk, dayanışma içinde yaşadığımız Rum ve Acemlerin (Ermeni) ibadet ettikleri Aya Baniya veya Isparta ’lı Gayrimüslimlerin Meryem Ana ya da Zambaklar kilisesini biliyorsunuz.  Belediyemiz ve O’nun çalışkan Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ in çalışmalarıyla üç yıl önce Isparta turizmine katkı olması anlamında kilise tamire alındı. Tarihi doku dikkat edilerek ek sosyal dolayı bahçeye, zemin alına eklentiler yapıldı.  ”Gül Dokusu“ konulu kalıcı hizmet için kilise binasının mimari yönden yenileştirme çalışmalarına başlanmıştı. İki üç aylık bir işi kalmış, hizmete açılacak inşallah! Araya COVİD19 falan girdi. Gecikme de olsa nihayet eski kilise amaca uygun güzel yenileştirildi. İki, üç aylık bir çalışması kalmış. Muazzam bir çalışma yapılmış. Bahçe de yeraltı ve düz zeminde kafe, gül müze ek binalar görselliği zedelemeden yeni bölümler yapılmış.  Vatandaşlarımızın hizmetine 2024’ün ilk aylarında girecektir. Isparta’mıza kalıcı hizmetler yığınına belediyemiz (Isparta Halkı adına) çalışanlarının ve saygıdeğer Başkanı’ mıznın bir eseri daha eklendi. Isparta’ lı Gayrimüslim Osmanlı vatandaşları için Osmanlı idaresi süresince açık hava kiliseleri olmak üzere şehir merkezinde dokuz kilisenin olduğunu, yerleri ve kalıntı resimlerini görüyoruz.                                                                                                              Tarihçi-Yazar, Isparta’ lı Rum torun (tanışık olduğum) Stavros P. Kaplanoglou’ nun şahsıma gönderdikleri: “Meryem Ana'nın zambakları (Denizdeki Zambaklar) Aya Payana Kilisesi (Baniya) Kilisesi – Isparta” adlı kitabında yazılanlara göre söz konusu kilise çok yönlü işlev görüyormuş.   Kilise bahçesinde Müslümanları’ nda geldiği sosyal etkinlikler: Kışın bilhassa çocukların, kadınların hasta olmamaları için Isparta dağlarından toplanmış, vitamin yüklü, tedavi edici otların karışımı kazanlar kaynatılırmış. Şişeler içinde her bir Müslüman ve Gayrımüslim hanelere sırayla dağıtılarak insanların şifa bulmaları amaçlanırmış.   Çok yönlü Ispartalı Müslimlerin de davet edildiği, karşılıklı inanca saygılı Gayrimüslimlerin kutsal günlerinde etkinliklerin yapıldığını anlıyoruz. Şimdi bitmek üzere olan bina yenileştirme çalışmaları sonunda Isparta’nın büyük bir kısmının ekmek kapısı olarak Gül’ ün, ürünlerinin ortaya çıkışıyla ilgili hikâyeler misafir gelen turistlere gösteri şeklinde verilecek.  Diğer zamanlarda çevreden gelen veya mahalleli gençlerin gelip çay-kahve içerek hoşça vakit geçirebilecekleri sosyal donatı (dok)u alanları yapılmış “Meryem Ana'nın zambakları” adlı kitabında Ispartalı Osmanlı torunu Yazar Stavros P. Kaplanoğlu ilginç tarihi anlatıları eklemişler. Zamanında amaçlanan sosyal işlevi daha ağır basan Meryem Ana kilisesi Turan Mahallesi'nde 1750 yıllarında Mısır’ın bir bölümü, Filistin, Suriye, Hicaz yöresini Osmanlı topraklarına katan padişah III: Osman’ın izniyle yapılır.  Kilise bahçesinin bir bölümünde insanların ölümü hatırlatıcı mor zambaklar yetiştirilmiş yüzyıllar boyunca. Kilise bahçesinde kazanlar içinde kaynatılan şifalı otlardan oluşan sıvı ilaçların, kutsal günlerde Hristiyan ve Müslüman çocuklara topik tatlılar, yumurtalı top kekler dağıtılarak her iki cemaatin çocuklarının barışık olmaları sağlanırmış. Müslim ve Gayrımüslim halka verilen yemeklerin masrafı nda ticaretle uğraşan tüccar Rum ve Müslümanlardan alınan(İpek ve Baharat Yolu gelirlerinden) sağlanır.  Yunanlı Yazar Ispartalı Osmanlı torunu Stavros P. Kaplanoğlu aşoz konusu kilisenin tamirden geçirilmekte olduğunu basından duymuş.  Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ e teşekkür ediyor. Şahsıma seslenerek: Bayram öğretmen  “.. Meryem Ana kilisesinin her iki cemaatler için 100 yıl öncesindeki barış ve sosyal davranışlara katkısı yeniden sağlandığına sevindim. Kilise de sosyal, kültürel ekonomik (Gülcülük) etkinliklerinin yapılacak olması da Allah katında ibadettir” diyor.   “Umut kaybolmadı ve 100 yıl sonra, dini inançları ne olursa olsun, en azından Sparta halkının ve iki ülkedeki torunların ilişkilerinde iyi bir şeyler parlamaya başlıyor. Turistler gelecek, gidecek. Müslümanların atalarıyla bizim (Rum) atalarımızın Gülcülüğü ve katkıları ile Osmanlı devleti ve insanları çok gelirler elde ettiler, mutlu oldular” diyor..                      Meryem Ana Kilisesi’nin Diğer Bilinmeyenleri  1750’den sonra Hıristiyanlar on bir üyeli seçilmiş Sparta Kent Konseyi'nde bir meclis üyesi ( itare Azasi) il meclis üyesi) ile temsil ediliyordu. Tamamen Isparta kiliselerinde Müslümanlarla dostluk, dayanışma anlayışında bir yol izlenmesi düşünülür. Hıristiyan İdare Yönetim Kurulu "itare Azası", Müslüman camilerde kurulan (Vakıf) kurallarına göre kendi kiliselerinde (sosyal yardımlaşma, barış anlamında) tam anlamıyla Müslim ve Gayrimüslimler arasında sıkı dayanışmayı güçlendirmek amaçlanır.  11 Üyeli Osmanlı ibadethaneleri yönetim üyeleriyle yine on bir üyeli Gayrimüslim ibadethaneleri yönetimi üyeleriyle sıkı sosyal yardımlaşma anlamında bağ kurulacaktı. Düşünüldüğü gibi uygulanır. Isparta (Sparta) ekonomik, dinsel ve kültürel bağları olan bir topluluktu ve öğretmenler de Spartalıydı.   Her iki cemaat çocuklarının kendilerince kendi kurallarına göre eğitilecekler. Hiçbir zaman cemaatler birbirlerine karşı baskı uygulamayacaklar.  Müslim camileri ve Gayrımüslim kiliseleri tamamen ibadet ve sosyal iletişim, iyi ve kötü günlerde toplanılıp çareler arandığı yerler olur uzun yıllar.1922’ye kadar bu devam eder.  Nişanlar, evlilikler ve çeyizler, çocukların sağlığı, her iki cemaatten çocukların barışık şekilde yaşamaları, garibanların gözetilmesi anlamında iki cemaat arasındaki ilişkileri güçlendirdi. Osmanlı savaş kararı aldığında, asker uğurlamalarında, Müslümanların kutsal günlerinde Müslim kardeşlerine destek vermek amacıyla etkinlikler İslam anlayışına uygun güçlendirilir.   Yine söz konusu camilerin yan ısıra bu kilisede de İslam dualarının okunması gelenek haline alır.1750’den sonra Isparta da gülcülük ve gül ürünleri, halıcılık, kök boya ürünleri, iplik, dokumaların dış satımı ile Isparta’nın gelirleri artar. Müslüman ve Gayrimüslimler arasında olağanüstü bir dostluk dayanışma artar.  Isparta Meryem Ana kilisesinde ibadet dışında sosyal, ekonomik etkinlikler yüz yıl öncesinde olduğu gibi eski dokusuna kavuşacak. Isparta’ya gelecek turistler Isparta Gülcülüğü konusunda bilgi ve güzel bir görsel görmeleri anılarında kalacak.                                                      Tarihi binanın işlerlik kazandırılıp turizmimize, çevredeki mahallelilerin hoşça vakit geçirecekleri bir mekâna kavuşturan Isparta Belediye Başkanı Sayın Şükrü Başdeğirmen’ e teşekkür ediyoruz. Araştırma: Bayram AYGUN-2023 Isparta