(Burdur ve Isparta’da İlk Sabun) Saygıdeğer okurlar, Isparta’mızda bölgenin ilk sabun imalatının 1895’de başladığının haberini ilk benden duyuyorsunuz. Isparta’ mızda ilk büyük sabun imalathanesinin başlamasının ana neden lerinden birisi şehrimizin tarihi dokusu içinde Müslüman, Rum, Ermeni , bir kaç da Yahudi kültürlerinin hoşgörü içinde, insanların huzuru doğrultusunda buluşlara adım atmalarıdır. Çok kültürlülük arasında hoşgörüyü geliştirebilirseniz; arkasından mutlaka kalkınma gelir. Bu doku hem Isparta da hem de Burdur’da etkindi. Ülkemizde ve Isparta da bu doku, Lozan anlaşması ile yok oldu. Ve Isparta’ mızın çok kültürlülüğü yok oldu. Zorla Isparta’nın gül, halı, ziraat ve orta, küçük sanayiyi geliştirme de öncülük eden Isparta Rumları şehrimizden kovuldular.. Kurtuluş savaşı sırasında tek bir yerli Isparta Rum’u karşı güçlere yardımda bulunduklarına ilişkin Umumi Kumandanlığın aksi raporlarını raslamıyoruz. Anlatılanlar ise; dışardan bazı karşı güçlerin şehrimizi karıştırmak istemeleridir. Oysa ki İslâm güzelliği çerçevesinde barışın, düzenin, yardımlaş manın, Osmanlı dönemlerinde; buluşların, kalkınmanın hüküm sürdüğü Isparta ’nın yaratıcılık ikliminin bölgesinde, yukarılara doğru tırmandığını görüyoruz. Dış satıma yönelik ilk halı ve gülcülüğün yanı sıra soba, çanak-çömlek, ipekli dokuma, Gümüş ve Altın kuyumculuğu, inşaat, taş işciliği, sanayi,tarım hayvancılık ürünlerinin Osmanlı döneminde Isparta’ mızın gözde sanayi ve ticaret dokularıydı. 1895’lerde Sütcüler bölgesinde üretilen Zeytin ve yağlarının sabuna dönüştürme çaşışmaları başladı. İlk GÜLSABUNU bu dönemde dünyanın görücüsüne çıktı. Isparta Valisi (Mutasarrıf) Arnavut asıllı Osmanlı vatandaşı olan Arnavut Mehmet Ali Paşa, Isparta’mızın idarecisinin destekleriyle Öküzbattı bölgesinde alınan bir fetva ile kendi sabunlarımızı üretmeye başladık. Hatta her yıl Osmanlı Sarayı’na Gelendost Avşar-Yenice bölgesinden saray lavoratuvarına giden afyon sütü taşıyan kervanlarla bu tarihte, Isparta imalatı sabunlar Osmanlı Sarayı’ na bir-kaç yıl gönderildi. Avâriz Vakfı’nın da sermaye desteğinde bulunur. Tabi Isparta da ilk sabun imalatı kolay olmadı. Isparta’da bulunan bir kaç medresede bulunan bazı hocalar karşı çıkarlar. Sabun imal edecek Rum ve Ermeni ustalar vardı. Ancak Isparta kadılığından bir kararın çıkması için tüm Isparta medrese hocalarının karar (Fetva) vermeleri gerekecekti. Masume Hatun Zâviyesi, medresesi hocalarından Şeyh Mustafa etkin bir şekilde aksi görüş ortaya koyar: Sabun içine katılacak Zeytun (zeytin)un bir nimet olduğunu ve nimetin kir çıkarmada kullanmanın İslam’a aykırı olduğu fikrini ortaya atar.Ancak Isparta Mevlevîhanesi hocalarından Mevevî Dede Küçük Yahya efendi de, cami ve kiliselerde sözlü vaazları okunur: “Zeytun’dan kir çıkarmak için madde imâlatının İslâma aykırıl olmadığını söylemesi üzerine ilk sabun1895’in Nisan’ında halkın kullanımına sunulur. Kullanılması, Isparta Cami, Medrese ve Kiliselerinde örnek tatbikatlarla cemaatlere öğretilir. Bir aylık imalat ürünleri Vali (Mutasarrıf) Arnavut Mehmet Ali Paşa emriyle halka dağıttırılır.. Burdur Mutasarrıf tardımcısı Şükrü Efendi’ye, Kadı Abdi Hasan Hoca’ ya, Burdur Medresesi Hoca Şeyh Ramazan’a, Şeyh Küçük Hüseyin’e de bir kaç sabun örneği gönderildiğini Ortadosk Psidiya Metropolitliği (Isparta) kaynaklarından öğreniyoruz. Belediye Başkanı Hacı Mustafa bey, Vali Arnavut Mehmet Ali Paşa, Vali yardımcısı Naip Ebubekir Hilmi, Ceza reisi Çankırılı Sadrettin efendi, Medrese hocaları, Papaz efendiler ellerinde Gül sabunları olduğu halde; (Isparta imalatı) el ibrikleri ile sabunların kullanılışı, cami ve kilise cemaatine anlatılır.. Tarihte sabunun ilk bulucusu İranlı Zekeriya er-Razi’nin ruhuna dûalar edilir.. Bu sabun örneklerini 2016 Temmuz günü ziyaret ettiğim Nea Ionia Yunanistan’daki Lozan Mübadili Isparta Rum larına ait müzede görüp resimledim.. Üzerindeki etikette: “Gül-âb (gül suyu) ile imâl olmuş Gul Sapuni İsparta 1895 de tamam oldi. İsparta Ticaret, Sanayi ve Ziraat Teşkilatı urup (çeyrek gümüş desteğiyle) hitam buldu..”yazılı.. Araştm: Bayram AYGÜN-Emekli Öğretm-Köşe yazarı -2016 Isparta