(Burdur ve Isparta’da İlk Sabun) Saygıdeğer okurlar, Isparta’ mızda bölgenin ilk sabun imalatının 1895’de başladığının haberini ilk benden duyuyorsunuz. Isparta’ mızda ilk büyük sabun imalathanesinin başlamasının ana nedenlerinden birisi şehrimizin tarihi dokusu içinde Müslüman, Rum, Ermeni , bir kaç da Yahudi kültürlerinin hoşgörü içinde, insanların huzuru doğrultusunda buluşlara adım atmalarıdır. Çok kültürlülük arasında hoşgörüyü geliştirebilirseniz; arkasından mutlaka kalkınma gelir. Osmanlı döneminde: Bu doku hem Isparta da hem de Burdur’da etkindi. günkü sanayi ve ticaret gidişatından daha üstündür. Bundan dolayı da Osmanlı dönemindeki Isparta’daki Gül sanayi, dış satımı, tarımı, halıcılık ticareti, üretimi, diğer alanlardaki ilerleyişler bu günkünden kat kat iyi olduğunu anlıyoruz ortaya çıkan belgelerde.. Ülkemizde, Isparta da bu doku: Osmanlı Rumları ile İslamî odaklı, kültürel birliktelik Lozan anlaşmasından sonra yok oldu. Ve Isparta’mızın çok kültürlülüğü yok oldu. Zorla Isparta’nın gül, halı, ziraat ve orta, küçük sanayisini geliştirmede öncülük eden Isparta Rumları şehrimizden kovuldular.. Kurtuluş savaşı sırasında tek bir yerli Isparta Rum’ unun karşı güçlere yardımda bulunduk larına ilişkin Umumi Kumandanlığın aksi raporları yok!.. Anlatılanlar ise; dışarıdan bazı karşı güçlerin şehrimizi karıştırmak istemeleridir. Oysa ki İslâm güzelliği çerçevesinde barışın, düzenin, yardımlaşmanın, Osmanlı dönemlerinde; buluşların, kalkınmanın hüküm sür düğü Isparta’nın yaratıcılık ikliminin bölgesinde, yukarılara doğru tırmandığını görüyoruz. Dış satıma yönelik ilk halı ve gülcülüğün yanı sıra soba, çanak-çömlek, ipekli dokuma, Gümüş ve Altın kuyumculuğu, inşaat, taş işçiliği, sanayi,tarım hayvancılık ürünlerinin Osmanlı döneminde Isparta’mızın gözde sanayi ve ticaret dokularıydı. 1895’lerde Sütçüler bölgesinde üretilen Zeytin ve yağlarının sabuna dönüştürme çalışmaları başladı. İlk GÜLSABUNU bu dönemde dünyanın görücüsüne çıktı. Isparta Valisi (Mutasarrıf) Arnavut asıllı Osmanlı vatandaşı olan Arnavut Mehmet Ali Paşa, Isparta’mızın idarecisinin destekleriyle Öküz battı bölgesinde alınan bir fetva ile kendi sabunlarımızı üretmeye başladık. Hatta her yıl Osmanlı Sarayı’ na Gelendost Avşar-Yeniceköyü bölgesinden saray laboratuarına giden afyon sütü taşıyan kervan katarlarının yıllarca sürdüğünü görüyoruz. (Atina Üniversitesi Neo Lonia da: Hıristo Haci Delibaş-Ispartalı Rum torun makalelerinden..) Isparta Avâriz Vakfı’ nın da sermaye desteğinde bulunur. Tabi; Isparta da ilk sabun imalatı kolay olmadı. Isparta’da bulunan bir kaç medresede bulunan bazı hocalar karşı çıkarlar. Sabun imal edecek Rum ve Ermeni ustalar vardı. Ancak Isparta kadılığından bir kararın çıkması için tüm Isparta medrese hocalarının karar (Fetva) vermeleri gerekecekti. Masume Hatun Zâvivesi, medresesi hocalarından Şeyh Mustafa etkin bir şekilde aksi görüş ortaya koyar: “Sabun içine katılacak Zeytun (zeytin) un bir nimet olduğunu, kir çıkarmada (nimet ) kullanmanın İslâm’a aykırı olduğu” fikrini ortaya atar. Ancak Isparta Mevlevîhanesi hocalarından Mevevî Dede Küçük Yahya efendi de, cami, kiliselerde sözlü vaazları okunur: “Zeytun’dan kir çıkarmak için madde imâlatının İslâm’a aykırı olmadığını” söylemesi üzerine ilk sabun1895’ in Nisan’ında halkın kullanımına sunulur.Kullanımı, Isparta Cami, Medrese, Kiliselerinde örnek gösterilerle cemaatlere öğretilir. Bir aylık imalat ürünleri Vali (Mutasarrıf) Arnavut Mehmet Ali Paşa emriyle halka dağıttırılır.. Burdur Mutasarrıf tardımcısı Şükrü Efendi’ye, Kadı Abdi Hasan Hoca’ ya , Burdur Medresesi Hoca Şeyh Ramazan’a, Şeyh Küçük Hüseyin’e de bir kaç sabun örneği gönderildiğini Ortadosk  Psidiya Metropolitliği (Isparta) kaynaklarından öğreniyoruz. Belediye Başkanı Hacı Mustafa bey, Vali Arnavut Mehmet Ali Paşa, Vali yardımcısı Naip Ebubekir Hilmi, Ceza reisi Çankırılı Sadrettin efendi, Medrese hocaları, Papaz efendiler ellerinde Gül sabunları olduğu halde; (Isparta imalatı) el ibrikleri ile sabunların kullanılışı, cami ve kilise cemaatine ayrı ayrı mekanlarda anlatılır.. Bu sabun örneklerini 2016 Temmuz günü ziyaret ettiğim Nea Ionia Yunanistan’daki Lozan Mübadili Isparta Rumlarına ait müzede görüp resimledim.. Üzerindeki etikette: “Gül-âb (gül suyu) ile imâl olmuş Gül Sapuni İsparta 1895 de tamam oldu. İsparta Ticaret, Sanayi ve Ziraat Teşkilatı urup (çeyrek gümüş desteğiyle) hitam buldu..”yazılı.. Araştm: Bayram AYGÜN-Emekli Öğretm-Köşe yazarı -2017 Isparta