1920’ lerde Uluborlu Rum mahallesinde 27 Rum ailesi yaşamaktadır.. Dört aile daha önce Sultan II. Abdülhamid Han döneminde Müslümanlığı seçmiştir. 1923 Lozan Mübadil zorunlu göç ( Anadolu’ daki Müslüman olmayan Rumların Yunanistan’a, Yunanistan’daki Müslümanların ise Anadolu’ya göç etmeleri kararı) yasasına göre Yunanistan’a göç etmezler. Isparta merkezine taşınırlar. Sonra İzmir’ deki akrabalarının yanına topluca göç edip giderler.
Uluborlu’ lu Rum ailelerinin birisi; kolla çalışan taş değirmeni yapımcısı, taş yontucusudur. Diğer bir aile de semer yapımıyla uğraşmaktadır. Diğer iki aile de geçimini aydınlatma aracı mum ve kandil yapımı ile geçimini sağlar. Tenekeden ev ve iş ihtiyaç malzemeleri yapımcısı-dırlar. Kısacası zanaatkardırlar..
Osmanlı döneminde Uluborlulu Rum aileleri kaza merkezinde çok sevilirler. Mum kandil yapımıyla uğraşan Uluborlu’ lu Rum ailenin çok akıllı, zanaatçı kızları vardır. Rumca adı: Andonia’dır. Anadolu veya Küçük Asya manasına gelir.. Isparta Rum bayanlara Andonia ismi, Osmanlı sancak Isparta’sında yaygın olarak verilirdi.
Osmanlı Isparta’sının Uluborlu bucağında oturan Andonia’ nın çalışkan bir kız kardeşi vardır. Onun da adı; Zafiras Maden’dir. Kardeşler, 1914’ lü yıllarda bir efsane olurlar. Bir taraftan iki kız kardeş katır sırtında, yardımcıları Papa amcalarıyla beraber atölyelerinde ürettikleri mum ve kandilleri kış-yaz demeden Isparta köy ve kasabalarına satışlı dağıtımını yaparak geçimlerini sağlarlar.
Uluborlu’ da yaşayan esnaf Andonia ve kardeşi Zafiras Maden’ in erkek yakınları gönüllü Çanakkale savaşına katılırlar. Yalnızlıklarına, bayan olmalarına rağmen üretmeye devam ederler. Osmanlı’ ya, İslamiyet’e karşı büyük sevgi, bağlılıkları olduğu Uluborlulularca bilinirdi.
Sadece Mum, Kandil satışı yaptıkları kaza ve köylerde övgüyle bahsedilmezler. Doğru mudur yanlış mıdır bilinmez. Uluborlu Kapıdağı, Gönen dağlıklarındaki ormanlıklarda yaşa-yan ayılar, kurtlar bile Osmanlı Rum’ u kız kardeşleri çok sevdikleri yıllarca konuşulur.
Rum kız kardeşler, ticaret amacıyla Gönen- Uluborlu arasındaki kestirme keçi yolundan gidip gelmekteler. Sık gidiş-gelişlerin bir gününde Kömür Madeni keşfederler.
Bundan dolayı soyadı kanunu yokken bile Isparta sancak valisi Şevket Bey, Rum kardeşlere keşiflerinden dolayı madalya ile kız kardeşlerin ailesine ikinci isim “Maden” adını vererek ödüllendirir. 1924’ te Lozan Mübadili olarak,Müslümanlığı seçtikleri halde Yunanistan’ a zorunlu göç sırasında bu yeni isimle göç listesinde yerlerini alırlar..
Isparta sancağının Uluborlu bucağında bunlar olurken...
1912’ de Isparta sancağında kösele, (tabaklama) vidala, oskar çanta halk ortaklı deri sanayi şirketi kurulur. Osmanlı mebusan meclisi üyesi Arapzade böyle bir şirketin Isparta’da (Arap-zade torunlarından Mustafa Durmaz bey şu anda aramızdadır.) kurulmasına Padişah adına taahhüt eder. Günümüzde, Isparta ITSO Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Şükrü Başdeğir-men’in atalarından sanayi tesisleri sorumlusu Başağa İbrahim Ağa şirket başkanlığına getirilir. İşte1912’de kurulan deri sanayi şirketi Uluborlu- Gönen arasındaki kömür madenini işletme kararını alır. Deri fabrika fırınlarında söz konusu kömürün kullanıldığını hatırlatayım..
Yazımın başında belirtmiştim. Rum kız kardeşleri Gönen-Uluborlu dağının kurdu-kuşu da seviyordu. 1912’ lerde Uluborlu Osmanlı Rum kız kardeşler Kapıdağı arkasındaki kestirim keçi yolundan Gönen’e, Isparta sancağına Mum ve Kandil dağıtım-satışına çıktıklarında ilginç bir olayla karşılaşırlar. Gönen’ e yakın ormanlık Kasap deresi yakınlarında bir Kurt avcıların tuzağına düşer. Kurt’ un ayağı avcı tuzağın çelik dilimleri arasına sıkışmıştır.
Vahşi kurdun ayağının kapana sıkıştığını gören Rum kardeşler hayvanın hayatını kurtarırlar.
Durumu uzaktan izleyen diğer kurtlar sevinç ulumaları yaparlar. Kız kardeşlerin bu bölgeden geçişlerinin kokusunu alan kurt sürüleri esnaf kızkardeşleri Uluborlu bölgesinden Gönen’e gelinceye kadar hep güvenlikle takip ederler.
Uluborlu’ lu Rum kız kardeşler canavarların bile güvenini, sevgisini kazandıklarının öyküsü yıllarca Yunanistan Preveze şehri sokaklarında anlatılır durur. Hatta Ispartalı Rum torunların çocukları bile okullarında bu hikayeyi Isparta’mızın adını anarak anlatır dururlar..
2018’ in Temmuz’ unda bir zamanlar Osmanlı donanmasının ünlü komutanı Barbaros’un 1538’ de Osmanlı’ya kazandırdığı, sonradan elimizden çıkan Yunanistan’ ın Preveze şehrindeki Osmanlı sokağını geziyor, fotoğraflıyorduk.1924 Lozan nüfus mübadelesinde, Isparta, Burdur, Uluborlu, Nis (Eğirdir) Rumlarını Yunan krallığı Preveze’ den Anadolu’ ya göç ettirilen Müslümanların evlerine yerleştirilmişler. Orijinal Müslüman evleri 1924’ deki haliyle hala ayakta. Zaten eski Osmanlı şehri Preveze bir turizm şehri. Isparta’ mız büyük-lüğündebirliman şehri..
Tesadüf olacak ya bu anlatımlarımın kaynağını, bu bilgileri Preveze’ deki gezimde edindim. Osmanlı sokağını gezerken Eğirdir Nis adalı, Yunanistan Preveze şehrine yerleşmiş Osman-lı torunlarından Livirat Kepasis Sevastin adlı Rum şahsıma anlattılar. Oracıkta not ettim. Yanımda her daim birkaç tane bulundurduğum Isparta’ mızın Gülsularından birisini Livirat hanımefendiye hediye ettim. Elinde koklayıp durdu biz gidinceye kadar. Oldukça bozuk Türkçe’ siyle; “ Koku, Osmanlı kokusu, Isparta’ nın kokusu “ diye -diye yanından ayrıldık.. Araştırm.
Bayram AYGÜN: Emekli Öğretm/ Köşe Yazarı