21 Temmuz 2019 günü Yunanlı akademisyen , Osmanlı Ispartası’ nın Rum torunu Olga Papazoğlu (Büyük dedesi halı tüccarı, Isparta Ticaret Meclisi başkanlığı yapmış) Üniversite’ nin Aristo salonunda uzun süren bir tarih sohbeti sürdürdük. Kendisiyle Atina Nea Lonia Küçük Asyalılar Isparta derneğinde tanıştırlmıştık. Nis’ li Eğirdir Rum torunlarından Prof. Andon Kazancıoğlu ile adını pek yazmayı (Yunanca) başaramdığım yine Isparta’ lı torunlardan bir matematik profesörü de vardı. Olga hoca hem bizimle konuşuyor hem de durmadan önündeki bilgisayarı karıştırıyordu. Bir kaç saat önce Isparta Acemlerini sormuştum .. Karıştırdıığı bilgisayatından seslenip not almamı veya ses cihazımı açmamı söylediler. Olga hoca Isparta Acemleri’ nden uzunca bahsettiler. “-Bayram bey “MR’ ın Mucidi ( kaiöken, köku, (kökeni) siz ne deyiveriyorsunuz bilmiyorum, bir Isparta’ lı Acemlerinden Tıp doktoru Dr. Raymond Damadian. Sizin söyleminizle Isparta Acemlerinden (Ermeni) Damadoğulları Acemler sülalesinden..” demeleri ilgimi çekti. 1688’ lerde İran’ daki dini Şii baskısı ile İran Azeri bölgesinde yaşayan, Ispartalıların Acem adını verdikleri Ermeni 30 aile Osmanlı Padişahı Deli 1. İbrahim’ in oğullarından Padişah 2. Süleyman’ ın emri ve Vezir Nişancı İsmail Paşa’nın takibi ile Isparta’ ya gelir yerleşirler. Padişah II. Süleyman Padişah 4. Mahmed (Avcı lakaplı) ve Padişah II. Ahmed’ in kardeşidir. Bugünkü Yayla mahallesine (Acemler Mahallesi) yerleştirilen Ermeniler sanat erbabıdırlar. Ermeni ailelerin bir kısmı İğneci şimdiki adı Kurtuluş mahallesine yerleştirilirler. Acemhan adı verilen büyük bir zenaat üretim, ticari İş Hanı merkezi açarlar. Nüfusları artar. Müslüman Ispartalılarla Gayrımüslim Rumlarla da ilişkileri iyidir. 1920’ lerin Isparta müftüsü, (1. TBMM Mustafa Kemal’in) Isparta Milletvekili Hüseyin Hüsmü Özdamar, Süldürzadeler, Arapzadeler, Başdeğirmenler, Mevlevî dergâhının gayretleri..Daha da birçok Isparta’ lı yerli Müslim ailelerin sayesinde İran Acem Ermenileri ve Rumları ile halk arasında sıcak kardeşlik , dayanışma yüz yıllarca sürdüğünü yine Rum torunların tuttukları günlüklerden anlıyoruz. Isparta’ dan sürgünlerinden sonra gittikleri topraklarda her alanda icat-buluşlar, moda, ticaret, mimari, ve sanatsal ilerlemeler kaydetmeleridir. Nedeni de: Osmanlı Isparta’ sı döneminde Isparta Müslümanlarının kendilerine tanıdıkları özgürlük ve hoşgörü, sahiplenme anlayışın-dan kaynaklandığını düşünmekteyim. “ Anadolu’ nun diğer yerlerinde yaşayan Ermenilerle Isparta Ermenilerinin farklılığını belirt-mek gerekir. Bir bakıma kültür yönüyle Isparta Ermenileri İslamiyete karşı ilgilileri, saygılı tavırları Isparta’ da sevilmelerine yol açtı. Bundan dolayı da Ispartalılar Isparta Ermenileriyle diğer dış ermenileri birbirinden ayırmak, sevgilerini bir mesaj olarak vermek için; Isparta Ermenilerine “Ermeni “demediler. Acem ya da “Isparta Acemleri” şeklinde hitapederek bu üstünlüğü gösterdiler” diyor Olga hanım. Isparta Acemlerinin (Ermeniler) sürüldükleri İran’ın Azeri bölgesinden yani Türk bölgesinden geldikleri için Türk-Müslüman teba ile aralarındaki ilişkileri kültürel yönden bir anlamda sağla-ma bağlamalarıdır. Onun için Isparta Acemleri (Ermenileri) ile Müslüman nüfus arasında hiç bir uyumsuzluk yaşanmamış olduğunu mahkeme sicillerinden öğreniyoruz. MR’ ın mucidi torunun Mucid Damadoğulları ( R.Damadian)Acem Isparta’ lı torunun ataları ay-nı zamnda tarımla da uğraştıkları için bir evleri İğneci Kutuluş diğer evleri de Şimdiki Hızırbey mahallesindedir. Eski adı Cedid olan mahalle de tarımla uğraşan Acem aileleri sayısı azmış. Aynı tarihlerde Mahmud Çavuş adlı Isparta idarecilerinden birisi işten atılınca bu mahalleye yerleşir. Efelik yanı ağır basar. Çeteleriyle birlikte bölgeden dürüstçe Isparta sancağının üretimi için uğraş veren Acem (Ermeni )ailelerini de rahaysız eder. Hatta Mahallenin adını bile kabadayılıkla Cedid yerine Mahmut Çavuş mahallesi koydurtur. (Osmanlıca da Cedid kullanılmamış, verimli topraklar anlamına da gelmekte.) Mahmud Çavuş ve çetelerinden çok rahatsız olan, her daim çalışmak, üretmek; yeni peoje-lerini uygulamak isterler. MahmutÇavuş söz konusu Ermeni ailesinin, MR’ın mucidi Acem-lerin mallarını, tarlalarını el koyar. (Ispart Valiliği,Kültür müd. Isparta’nın Sosyal Kültürel Yapısı yayınl. 2008 Özel İadresi Baskısı) Bir taraftan İğneci (Kurtuluş) mahallesindeki Acem-Han’ da taş baskı yazma üreterek; İpek Yolu tüccarlarınca Anadolu içlerine kadar pazarlama işine girişilirken bir taraftan da tarımsal üretkenlikle mücadelesini sürdüren Damadoğulları adlı bu çalışkan Acema ilesi çok rahatsız olurlar, 1835’ lerde Kayseri’ ye göç ederler. Dr.Raymond Damadian (Damadoğlu) 1969’ da sağlık dünyasının biricik ihtiyacı olan MR’ ı icad ederek; insanlığa büyük hizmet etmiştir. Ispartalı Acem Damadoğullarından torun Raymond Damadian New York’ ta Başkan Regın’ dan buluşunun ödül alır. Ispartalıların Acem Damat oğulları San’ ını (lakap) taktıkları ailedendir. Çok yönlü zenaat, taş baskı yazma üretimi, tarım sahalarında Isparta ekonomisine güç veren Isparta’lı Acem (Ermeni) ailesi Damat oğulları’ ndan torun R.Damadian şimdi Amerikada’ dır. (MR) Manyetik rezonans diye adlandırılan cihaz, insanların iç yapısını görüntüleyerek; hastalıkların tespitin-de büyük rol oynamaktadır.. İran’ da Dinsel Şii baskısından Isparta’ ya gelen Acemler, bir kısmı yine müslüman olup kalmışlar. Bir kısmı önceleri yerli gaddar efelerin baskısıyla Kayseri’ ye, oradan da Amerikaya göç etmişler. Kalan Acemler içinde 1917’ de Isparta’dan göç etmeleri istenmiş. Bir kısmı Fransa da Lübnan ve Kanada, Amerika da dillere destan zenaat, sanat, mimarlık, tıp, haberleşme, elektronik , tarımsal gibi alanlarda büyük buluşlar yapmışlar. Halen de yapmaktadırlar.. Isparta Acemleri’ nin (Ermeni) yaptıkları evler sapasağlam şimdi de,atadan yüz yıl geçmesine rağmen kullanıyoruz. Doğancı, Yenice mahallelerindeki tek katlı Osmanlı evleri Acemlerin yaptıkları evlerdir.