Birkaç yıldır merak edip Isparta’dan Yunanistan’a göç ettirilen Isparta Rumları ile ilgili araştır malarda bulunuyorum. Gayem Selçuklu ve Osmanlı dönemleriyle ilgili Isparta’mızla, çevresi yle ilgili Türk tarihinde yer almayan atalarının anlattıkları veya not bıraktıkları bilgileri almaktır. Bu yıl salgın nedeniyle durum aksadı. Ama Isparta’dan, Uluborlu’dan gitme Rum torunların dan bazılarıyla iletişim ve selamlaşmam devam ediyor. Rum Isparta’ lı mübadillerle ilgili bir kitap yayınlansa haberini alıyor, içeriğinden bilgi akışı oluyor. Selanik’ten atalarının yazdığı bilgiler yeri geldikçe şahsıma sağ olsunlar gönderiyorlar. Selçuklu, Osmanlı dönemleri ile ilgili çok zengin sözlü, yazılı bilgiler elde ettim, etmekteyim. Isparta ve bölgesinden, genellikle Uluborlu Rum torunlarıyla Yunanistan’ın çeşitli bölgelerin de yerleşmiş Uluborlu’lu Rum torunlarının onlarcasıyla tanışma fırsatım oldu. Rum atalarının Isparta ve çevresiyle ilgili hikayelerini anlata anlata bitiremiyorlar. Osmanlı döneminin sosyal, kültürel, ticari çok sayıda ses kayıt belleğim doldu, taştı. Isparta ve bölgesinden, Uluborlu’dan giden Rumların “Mübadil Rum Ispartalılar Derneği’nin” yayın organlarından, Yunanca onlarca basılmış, Osmanlı Isparta’sını, Uluborlu’yu anlatan Yunan diliyle yazılmış kitapların bir kaçını da yüklenip geldim. Onlarca kitaptan, bin bir zorlukla Yunanca dan Türkçe’ ye çevirip sizlerle paylaşma hevesini taşımaktayım. Yunan Mübadil Ispartalılar derneğince yazılmış Osmanlı’nın bir döneminden 1880’lerin Isparta, Uluborlu, Barla, Bedre, Yenice, Kuleönü, Gönen düğünlerinden bahsedeyim. Uzun anlatımlar. Hiç olmazsa bir giriş yapayım. Dahasını ilerde okuyacaksınız burada. Uluborlu düğünlerinden kısa bir özet vereyim. Rumca’ dan (Yunanca) çeviri hatalarımı hoş görün! Neden Uluborlu düğünleri derseniz: Ki, Uluborlu’da Selçuklu ve Osmanlı düğünleri biraz daha güzel. Nedeni ise: Isparta medrese hocaları, mahalle imanları, kadı görevlileri Osmanlı döneminde Isparta’da (Merkez) Müslüman düğünlerindeki eğlencelere iyi bakmaz lar, müdahale ederlerdi. Gayrı Müslümlerin (Rumların, Acemlerin -Ermeni-) düğünlerine pek karışmazlardı. Isparta medrese hocaları düğünlerde bayanlar ayrı, erkekler ayrı ayrı olduk ları, düğün eğlencelerini ölçülü yaptıkları halde yine de eğlenmenin “dinen haram” diyecek kadar ileri gittiklerini gösteren tarihi kayıtlardan bizlere ulaşan bilgilerdir. Ancak kayıtlarda görmekteyiz ki: Uluborlu medrese hocalarının biraz daha engin, hayata karşı baskıcı yerine hoşgörülü olduklarını yine belgelerdeki kayıtlardan anlıyoruz. Yıl 1880. Sonradan Isparta Metropoliti olacak olan Metropolit Papaz Venediktos’ un tuttuğu Rumca günlükten Uluborlu düğünleriyle ilgili tarihi dönemlerdeki yaşamı öğrenebiliyoruz. Uluborlu düğünlerinin anlatıldığı günlükler çok uzun. Devamını zaman zaman yazılarımda sizlere anlatmayı düşünüyorum. Şimdi kısa bir düğün öncesi hazırlıklarından bahse deyim. 25 Aralık 1880 günü Uluborlu Kaleiçi mahallesinde kutsal “Ortodoks Doğuş, Milad Yortusu” (Bayramı) hazırlıkları yapıldığı haftaydı. Uluborlu Çelebi mahallesinde oturan (Pamuk tüccarı, Hallaç) Kalaycıoğlu Ahmed’ in oğlunun (onunda adı Ahmed) sünnet düğünü söz konusu haftaya rast geliyordu. Müslümanların düğün, dini günlerinde, Hristiyanların da düğün, dini zamanlarında birbir lerinin davetlerine katılmak, yardımlaşmak Uluborlu’da Müslüman ve Gayrimüslimlerin geleneğiydi. Müslümanlarla Uluborlu Rumları arasında tam bir dostluk rüzgârı esiyordu. Hem Uluborlu Hristiyanlarının kutsal yortu bayramı ve Müslüman düğünleri için Gayrımüslim lerin yöneticilerinin hazır bulunduğu Uluborlu Beyinin çağrısı ile toplantı yapılır. Uluborlu Bey’i Emir Süleyman, Uluborlu Rum cemaatinden kilisesi papazı (Sonra Psidya-Isparta-Metropoliti Başpapazı olur) Papaz Venediktos, Uluborlu Ayanı Hacı Hüseyin oğlu Mehmed Said, mahal le muhtarları temsilcisi Ayan, Hamamcı Hacı İbrahim Oğlu Süleyman (Elman Mah), Başkâtip Hacı Mehmed oğlu Mehmed, Uluborlu El Emini Çopur Süleyman, Kır ağası Karaşabanoğlu Hasan, Medreseleri temsilen Baş Müderris Ahmed Efendi ile Sıhhatçi (sağlıkçı) Memiş ağa, Deynekçibaşı Karabeyoğlu Mehmed (polis)ağa, Zaptiye Bey’i Taktakoğlu Ali ağa hazırdırlar. Gayrımüslim cemaatinin yortu bayramlarının esenlik içinde geçmesi konusunda Müslim (Müslüman) cemaatin ne yapabileceği konusunda Başpapazdan bilgi alınır. Özellikle Haç’ ın suya atılış merasiminde Uluborlu Pupa (Papa) çayının çok azgın aktığını, her yıl Hristiyan gençlerden birisinin ölümüne neden olduğu, bu durumu önlemek için yeni tedbirler konuşulur. Müslüm düğünlerinde artçı silah patlatışlarının yasak olmasına karşın devam edebileceği, bundan dolayı Kır ağası Karaşabanoğlu Hasan’ın ceza vermede tam yetkili olduğu karara bağlanır. Elemin Emanet ağası Çopuroğlu’ ndan, gerek Yortu Bayramı için gerekse düğün sahiplerinin bütçe durumları veya yapılabilecek dayanışma yardımları ile ilgili bilgi verilir. Sıhhatçi Memiş ağadan düğünlerde ve Hristiyan dini törenlerinde halka verilecek yemek ve ikramların önceden “sağlıklı gıda” durumlarının kontrolünün sağlanması ele alınır. Sünnet çocuğu gezdirmelerinde “Uslu Sünnet tören atları yerine harici, huyları bilinmeyen atların, gelin düğünü çıkarmalarında kullanılmasının yasak olduğu hatırlatılır. Uslu at yetiş tiricisi Uluborlu halkından Korukçuoğlu Süleyman’ın veya Beytioğlu Hasan’ın ya da Tuğcu Hacımehmedoğlu Salih’in atlarından yararlanılacağı, harici ürkek atları kullanan düğün sahiplerine verilecek yeni cezalar açıklanır.