1867’ nin Ramazan ayı. Müslim, Rum, Ermeni (Acem) evlerinde aynı sorya cevap aranırdı. Cuma akşamları sofra başlarındaki sohbetlerin baş sorusu çok ilginçti. Osmanlı sancak merkezi Isparta’ da, kaza ve köylerinde yaşayanlar da aynı soruları sordular.. “ -Ramazan’ ın eşeklerine bu Cuma kimler ters bindirildi? Isparta Osmanlı’ sının Tüccar Rumlarından Yanako efendinin torun yiğenlerinden (Atina’ da oturur), daha önce tanışık olduğumuz, akademisyen bayan Nikola, bay Haris ‘den bir e-mail (Elektronik Posta) aldım.. Ramazan’ ımı kutluyorlar; sağolsunlar!. Daha önce Atina’ daki evlerine birkaç saatlik misafir oldum. Sofraya oturduğumuzda benden önce bizim Müslümanlığımızın, güzel dinimizin besmelesini çekerek yemek yemeğe başlayan Isparta’ lı ailelerin torunları ziyadesiyle beni memnun etmişti. Zaten Isparta da iken Cuma günleri camiye , Pazar günleri Kiliseye giden bu Isparta Rumları-nın torunları hem Türçe ’ mizi hem de güzel dinimiz Müslümanlığımızı unutmamışlar.. Anadolu’ dan, Isparta’ dan, Uluborlu’dan, Barla’dan, Eğirdir Nis’den Burdur’ dan, Alanya’ dan giden Rumların Yunanistan’ da baskı altında olduklarını söyleyebilirim. Yunanistan’ da sivil Ortodoks papazları her kurumda, her mahallede Anadolu’ dan giden Rumları baskı altında tutarak; ne Türkçe konuşturuyorlar ne de Osmanlı döneminde Müslümanlığın güzel-liklerini öğrenip, nesilden nesile aktarıp, uygulamak isteyen Rum torunlarına nefes bile aldırt-mıyorlar. Şimdi de böyle!.. 100 Yıldır Isparta Rum torunları Yunanistan’ da da huzursuzlar. Şu Avrupa Parlemendosu sözcüsü bir bayan vardı ya; sesini Türkiye’ miz için yükselten bayan!. Hani diyorum, ülkemize ayar vereceklerine bi komşumuz Yunanistan’ a baksınlar. Isparta’ lı Rum torunlarına besmele bile çekmelerine izin verdirmiyorlar! Ortodoks Hristiyanlık baskısı ayyuka çıkmış!.. Neyse! Biz konumuza dönelim. Osmanlı Ispartası’ nın Rum torun dostlarım bir de 1867 ’ lerin Ramazan Ay’ ının (Oruç ayı) (Isparta sancağında) esnafıyla ilgili dede notlarınıdan bir bölüm göndermişler; sağ olsunlar. Özet olarak sizlerle bu notları paylaşayım dedim. Ispartalı Yanako’ nun torunları, dedeleri Yanako efendinin Isparta’ da 1867’ de Ticaret odası meclis üyeliği yaptığını, varlıklı tüccar olduğundan bahsetmişler. Isparta Karatepe’ deki Güllü Pınar suyunu Emre mahallesindeki Emre çeşmesine getirmişler.. Zamanın Osmanlı Padişahı Sultan birinci Abdülaziz kendisine Nişan göndermiş.. Osmanlı Nişanı’ nı hala saklıyorlar; Yanako ailesinin torunları.. 1867’ nin Mayıs’ ın ortalarında başlayacak Ramazan Ay’ ında neler yapılacak? Ramazan bütçesinin temini gibi işleri görüşmek! Ramazan Tembihnâmesi’ ni hazırlamak üzere toplantı yapılır. Isparta sancağı Ramazan heyeti Isparta Kutlubey mahallesi Mevlevî dergâhında Cuma çıkışında toplanılır. Osmanlı Isparta’ sının Rum torunları Nikola, bay Haris’ in notlarını kısaltarak anlatayım. Isparta Mutasarrıfı (Vali) Şevket bey başkanlığında: Zabıta amiri Handanzade Hafız Mehmet, Ayanlar başı (muhtar) İzzet Efendi, Tüccar, Cinayet Mahkemesi üyesi Süldürzade Tacettin efendi, Sanayi esnaf ağası İrfan Başağa (Şimdiki Belediye Başkanı Şükrü Baş-değirmen’ in dedeleri), Isparta Rum tüccarları Yanako, Zakarya, Panayot, Psidya Metropoliti Meletios efendi, Ermeni cematinden Karabet Ağa’nın kardeşi Kara ağa ve Arpi (Arpacı) ağa. Ticaret Reisi Çallızade Hacı Mehmet ağa, Uluborlu Bahçe mahallesinden Hacı Ahmet Ağa (Boğasa kumaş dokumacısı) bulunmaktadırlar. Kazalar adına: Miskizade Ömer Ağa, Medreseler adına Şeyh Ali Zade Hacı Osman Ağa, Garibanlar adına Hacı Emin Zade Ahmet efendi, camilerin, sokakların kandil- yağ, mum ihtiyaçları temini sorumlusu Vanlızade Hacı Ahmet bey, kırsal, evcil hayvanların kurt- kuşun, kedi ve köpeklerin Ramazan ayı beslenmeleri sorumlusu Yunuszade Fevzi efendi.. Sokak temizliği, pazarlar sorumlusu Zade Hacı İbrahim efendi, Fırınlar, pastacılar, çocuk-ların eğlençesi, bayanların ibadetleri için destek işleri sorumluları toplantıda bulunurlar.. Ramazan ayı sorumlusu Hamamcızade İsmail Efendi ( Şimdiki İşadamı Osman Hamamcı-oğlu ‘nun ataları..) toplanırlar. Toplantı da Ramazan ayı için her türlü önlemler merkez, kaza, köyler için konuşulur, karara bağlanır. Ramazan’ da hiçbir ürüne zam yapılmaması, halkın sıkıntıya girmemesi için deneti-mi çok sıkı tutma gibi, pahalı veya bozuk yiyecek satacak esnafa cezalar konuşulur. Rum ve Ermeni ahalisinden bay ve bayanlardan camilere gelmek isteyenlere kolaylık sağ-lanması, deli-divanelere, fakire, fukaraya, yaşlılara, dağda bayırda kimsesizlere mutlaka yardımların ulaştırılması gibi önlemler alınır. Ramaza ayı eğlençeleri falan konuşulur. Rum, Ermeni temsilciler Isparta, Uluborlu, Barla ve Eğirdir Nis’ de,Avşar’ daki (Gelendost) Rum ve Ermenilerin Müslüim (Müslüman) kurallarına uyacakları, üç aylar süresince domuz eti tüketilmeyeceği güvencesi verilir. Oruçlu Müslim kardeşlerimizin gözleri önünde tütün içilmesi, yiyecek yenmemesi , konusunda güvenceler verilir. Osmanlı’ nın Ramazan’ ında İnsan Sağlığı’na da Önem Verilmiş.. Ramazan ayında Müslüman halkın, Ermeni, Rum cematlerindeki Osmanlı vatandaşlarının öncelikli sağlıklarınnın korunması, eşkıya, üç kağıtçılardan sakınmak için önlemler alınır.. Hacı Ethem oğlu Hacı Ali Ağa, Müderris İrfan Efendi, Yılanlıoğlu Hasan, oğlu Abdullah bey, Jandarma birlikleri sivil halk sorumlusu Alay emini M. Hilmi efendi, doktor (Osmanlı Rum ’ u) Gümüşoğlu, Hacı İlya, zaptiye sınıfından hazineci Kör Mustafa Silleli Hacı Ali Ağa ise; gezgin görevlilerdir. Ramazan ayı süresince Müslümanlar başta olmak üzere ne bir Rum, ne Ermeni ne de bir garibanın burnunun kanamaması, yatağına tok yatması, Ramazan ibadeti yapmak isteyen-lere de bütün devletin ve halk gücünün, varlıklıların seferber edilmesi konusunda keskin kararlar alınır. Devlet ve sivil görevlilerin yaptıkları içleri denetlemek, takip için de yeminli bir halk takip komitesi kurulur. Bu kurul: Çelebiler mahallesinden Damgacızadeoğlu Mustafa Ağa, Yaylazade mahallesi-nden (Yayla) Silleli Hacıosmanoğlu torunu Uzun Mehmet, Cedit mahallesinden ( Hızırbey) Humalıoğlu Kadir Ağa, Fazlullah (Sermet) mahallesinden Semerci Süleyman ağa, Ermeni cemaatinden (Acemler Temel mahallesi) Dirun ağa (Semerci- Derin ağa) Rum cemaatinden Yeremiye eczaneleri sahibi Yeremiye Ağa, Kallecioğlu Hacı Mehmet Emekli Şam valisi katibi...Karaağaç mahallesinden Midillioğluali torunu Yusuf Ağa. .Keçeci mahallesinden dikici Hacımehmetoğlu torun Mehmet Ağalar denetimde görevlidirler.. Tüm gıda satıcılarının bir fiil denetimi içinde: Helvacı Hacı Kâtip Yunus, Çavuş, Emir Hacı Ali Oğulları ile Emniyet müdürü (Tüfekçibaşı) Kocabıyık Abdullah Ağa ile hapishane Müdürü Doğancı mahalleli Ali Hafız Oğlu Ali Fevzi efendi görevlidirler. Buna rağmen; pahalı ve bozuk mal satanlar eksik olmaz. Bunlar Eşekçi Ramazan ağanın ahırından kiralanan beyaz, siyah eşekler marifetiyle yapılır. Her Cuma namaz sonrası Kaymakkapı, Kaymak Pazar önünden halkı pahalı ve bozuk mal satanların sayısına göre: Bozuk mal satanlar siya eşek üzerinde, pahalı mal satanlar ise beyaz eşek üzerine ters bindirilir. Diğer suçlular ise; boğazlarına Osmanlı alfabesiyle yazılı suçları olduğu halde; Boğazlarına takılı yazılarla, eşeklerin arkasından yaya olarak Isparta sokaklarında gezdirilirler Cuma günleri.. Eşekli fahiş fiyatla bozuk mal satanların arkalarında elleri birbirlerine bağlanmış halde, baş-larında da zaptiyelerle Isparta sokaklarında gezdirilir. Mahalle mahalle gezdirilirken de iki 2 tellâl (Bağırtkan) avazca, ara ara bağırır. Suçlarını sözlü mahalle halkına anlatır. (1876 Ramazan Ayı, Mayıs Haziran) Osmanlı Isparta’ snda 1867’ lerin en önemli sorunları-ndan biri; satıcıların bir kısmı vatandaşa hatalı, eksik mal satmalarıydı. Bu yüzden sahtekar-lara çok ağır cezalar verilir. 1867’ nin Ramazan ayının Cuma akşamları sofra başlarının baş sorusuna verilen cevaplar da çok ilginçtir: “-Bu geçen cumadan bu cumaya kadar, Tembihname kararlarına uymayan Müslim, Rum ve Ermeni (acem) Isparta esnafı ve dıştan gelen (Yahudi tüccarlar dâhil) 133 esnaf Ramazan ağanın beyaz, siyah eşeğine ters bindirildiler!.. Ramazan ağanın eşekleri yetmeyince; Osmanlı’ nın Isparta sancağının “Tembihnâme Heyeti” Geyran, Diyadin köylerinden eşek teminine gitmiş. Ramazan ayında, Ramazan’ ın eşekleri gerçekten artmış!.