Saygıdeğer Okuyucular, Geçen hafta Isparta Belediye’mizin fedakâr çalışanları ile çalışkan, Ispartasever Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ in muhteşem hizmetlerinden olan Tarihi Andık Deresi Bezirgân Zambaklı Şelalesi Tarihi Mesireliğin açılışı hakkında belgesel delilleriyle bir yazı yazmıştım.   Yazımın bir bölümünde: “Osmanlı döneminde Bezirgân Şelalesi subaşına Ağlasun istikametinden gelen Yahudi tüccarları Isparta kadılığınca şehir içine sokulmazlardı. Kış yaz burada bir hafta konaklayıp Ispartalı Yerli Rum ve Acem (Ermeni) tüccarlara mallarını teslim ederlerdi. Sonra geldikleri gibi geriye dönüp Ağlasun istikametine yönlenirlerdi” demiştim.   Bazı saygıdeğer okuyucularımız Yahudi Bezirgânlarına (Tüccar) Isparta şehrine girişlerinin neden yasaklandığını sormaktalar.                                                              Özet olarak:  Isparta Osmanlı’sının Rum ahalisinin torunlarından Ülkeroğulları sülalesinden olan, şimdi Selanik’te oturan Yazar Stavros P. Kaplanoğlu ile ortak çıkardığımız belgesel kitabımızdan kısa örnekler vererek açıklamaya çalışayım.   Daha önceki yazılarımda araştırmalarım sonucunda elde ettiğim belgelere dayanarak: 1841-1845) yılında Isparta Mutasarrıf valiliğine Yeniçeri ocağı son ağası (kumandanı) Celâlettin Paşa’nın getirildiğini beş yıl Isparta da valilik yaptığını anlatmıştım.   Celâlettin Paşa’nın Isparta da evlendiğini, iki çocuğu olduğunu 1884’ün sonlarında saltanat yönetimince Kocaeli te konuşlanan kereste ticaretiyle ilgili ticaret nazırlığı yardımcılığına atandığını anlatmıştım. Şimdiki Isparta (2023) Isparta Belediye Sayın Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ in büyük büyük ataları olduğunu da her yazımda bahsetmiştim.  Celâlettin Paşa-Vali Isparta da birçok sürüp gelen konulara disiplinli ve Yeniçeri Ağalığından gelen tatlı-sert tavrıyla hal yoluna koyduğunu da söylemeliyim. Isparta ‘nın konuşulan tarih yazarı Böcüzade (Osmanlıca ilkyazım şekliyle), Ün Dergisi, Mevlevi Dede Ali Dede Efendi’nin, , Nuri Katırcıoğlu Ispartalı Rum torun Tarih araştırmacısı Stavros P. Kaplanoğlu eserlerinde yer almış. Vali Celalettin paşa elli yılda yapılması gereken Isparta’mıza olan hizmetlerini Isparta valiliği süresince dört buçuk yılda başardı.   Bazılarının işine gelmese de;  en büyük hizmeti çeşitli halk sınıflarından yine halkça seçilen bir hizmet için ”Memleket Meclisi“ kurmuş. Halkın istekleri birinci ağızdan birçok hizmet Isparta’ mıza getirilmiştir.   Bugün ise Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen Mutasarrıf Paşa büyük büyük dedesi Vali Celalettin Paşa gibi aynı yolda, disiplin içinde halkın içine girerek isteklerini köy köy, mahalle mahalle dinleyerek çözüm yolu bulmakta olduğunu tarafsız bir gözle izlemekteyiz.                                               Acaba: “TARİH tekerrür mü?”  Vali Paşa’ nın yüzlerce hizmetinden sadece birisini sizlerle paylaşmak istiyorum. Köylüleri, “zorba bey ve ağaların” baskısından, “yağma ve işkencelerinden” kurtaran Vali Celalettin Paşa Psidya Isparta, Burdur yöresinde çok sevilmeye başlanır.  1884’ lerin Kadısı (Şer' iye Kadı-hâkimi Hacı Abdurrahman Efendi Celalettin Paşa’nın makamına iki yardımcısıyla birlikte ziyarette bulunur. Satılık malları pazarlamak için Isparta hanlarına yerleşirler. Isparta da birkaç hafta kalan Yahudi Bezirgânlar (Osmanlı da Yahudi tüccarlara bu ad verilirdi) Ispartalı tüccarlara toptan sattıkları mallar için hiç vergi vermedikleri Vali Celalettin paşaya anlatılır.                               1884’lerde Isparta da Daha Vahim Gelişmeler Olur  Bezirgân Yahudi tüccarların Isparta da kaldıkları hanlarda (Katırcı, Tütün, Nalbant, Antalyalıoğlu, Hatipoğlu, Alaybeyoğlu, Pamuk Han) kendilerinden mal alan yerli Rum, Acem (Ermeni, tüccarlara ucuz mal satarak başka bir iş için yani Siyonizm’i yayma çalışmaları yaptıklarıdır. Onlardan yardım alma çalışmalarıdır.  Yahudilerin İzmir’deki Hahambaşısı Haim Palaçi' nin geliştirdiği saçma sapan hayali düşünceleri içeren siyasi çalışmaları Isparta’ da yaymaya çalışmalarıdır.  Siyonizm’i yayma çalışmalarında Yahudilerce Filistin’de, hatta Anadolu’nun içlerine kadar gelecek şekilde:  Büyük İsrail Devleti Kurma” hayallerini gerçekleştirmek için tüccarların “alt yapı anlamında” propaganda çalışması çalışmaları Isparta’mızı rahatsız etmeye başlamış.  Haim Palaçi' nin görüşlerini Isparta hanlarına yerli Rum ve Ermeni tüccarların yardımlarıyla topladıkları kimselere ders vermeye başlarlar. 1820’lerin saçma sapan hayali görüşleri tüccar bezirgânlar yardımıyla sinsice Yahudilik propagandası verilmeye çalışılır.   Yahudi devleti oluşturmaya yönelik Bezirgân (Tüccar) toptancılarının amaçlayan siyasi çalışmaları Mutasarrıf Vali Celalettin paşa tarafından Yahudiliği yaymaya çalışmaları dikkatle izlenmiş. Hristiyanlıkta, Yahudilikte ve İslamiyet’ te de konusundan bahsedilen Mesihlik anlayışı, görüşü Isparta sokaklarında cahilce tartışılınca; durumun ciddiliği anlaşılır.   Hava şartlarının uzun süre karlı ve buzlu olması nedeniyle Yahudi tüccar bezirgânlar 1844’ lerde Isparta hanlarını mekân tutmaları Isparta Valisi Celalettin Paşa tarafından yasaklanır.   Yahudilik, Mesihlik düşüncesini geliştirerek bir inanç ilkesi haline getirme çalışmaları Isparta da yasaklanınca Yahudi bezirgânlarının (tüccar) Isparta’ya bir süre gelmezler.  İşte bu zamana kadar tek bir Müslüman tacir (tüccar) yok iken zorunlu olarak Isparta kadılık kurulundan karar alınarak; Müslümanların da ticaret yapabilecekleri kararı çıkar.   Bu defa tedirgin olan, ticaretten başka şey düşünmeyen Manisa, İzmir, Akşehir Bezirgânları (tüccar) Yahudileri Isparta’ya gelmeye başlarlar. Ama şehir içine sokulmazlar.   Mallarını bir süre önce yeniden Belediye’mizce, onun çalışkan başkanı Şükrü Baş değirmence inşa edilerek halkın kullanımına sunulan Tarihi Andık Deresi Zambaklı Bezirgân Şelalesi Mesireliğin adının hikâyesi budur. Bayram AYGÜN-2023