Bayram AYGÜN
Köşe Yazarı
Bayram AYGÜN
 

EĞİRDİR’İN SANCAK VİLAYETİ OLMA ÇABASI

1908 Osmanlı’nın Meşrutiyet yani yarı serbestlik yönetimine geçmesiyle birlikte; Sancak Isparta’sında da seçimler yapılır. Isparta sözlü tarih yazarı Böcüzade Süleyman Sami Hürriyet ve İtilaf partisinden seçilen Isparta vekildir. Eğirdirli iplik tüccarı Burhanzade de Hacı Eşref ağa ise İttihad ve Terakki Fırkasından (Partisinden) seçilmiş ikinci Isparta sancak vekilidir. 1908’li yıllarda Ispartalı Rum tüccarların Eğirdir Nisli Rum ve Müslim tüccarların mallarını kendi mallarıyla birlikte İzmir’e götürmede güçlük çıkarmaları Milletvekili Burhanzade’ yi kızdırır. Eğirdir’ li Vekil Burhanzade bunu fırsat bilir. İzmir’den Aydın’a oradan Dinar’a Karakuyu’ ya gelen demiryolu hattının Isparta ve Eğirdir’e bağlanması konusunda çakışmalar yapar. Vekil Burhanzade demiryolu hattının Isparta’ya değil de direk Eğirdir’e bağlatmak, Ispartalı dış satım Rum ve Müslim tüccarların Eğirdir üzerinden mallarını İzmir limanına taşıtmayı planlar. Eğirdirli dokuma, iplik, Nis adalı Müslüman ve Rum tüccarlar Sancak merkezi olan il merkezi hakkının Isparta’dan alınıp Eğirdir’e verilmesi bile düşünürler.1909. Vekil Hacı Burhanzade toplu namazlarda Eğirdir’e demiryolu hattının gelişi, Isparta’ nın (il) vilayetliğinin elinden alınıp Eğirdir’in il merkezi olması konusunda halkla birlikte dua edilmesi önerisinde bulunulur. Milletvekili Burhanzade’ nin bu niyeti 1 Nisan 1909 Perşembe günü Eğirdir Mevlevihane’si akşam sohbetinde ortaya çıkar.( Mevlevihane Kiler Hatıra-olay defteri) Toplantıda (Mevlevi Kiler Defteri kayıtla): Isparta’dan davetli giden Karaağaç mahallesinden Çakmakçıoğlu Süleyman ağa, Nis mahallesinden Cezire-i Nis mahallesinden: Kayıkçı Hamzaoğlu Abdullah, Kayıkçı Kuruoğlu Ahmed, Kuruoğlu Abidin, Savlı Emir Alioğlu Hafız Dinar-Eğirdir demiryolu hisse senetlerinden satın almaları için müracaatta bulunurlar. Diğer yandan: Nisli cami imamı Molla Osman, Dergâhı âli gediklilerinden Kürt Hacı Eminoğlu, Yusuf ağa, Nisli Dedemüezzinoğlu Hafız Hasan, Nis’ten Çulha dokumacısı Çakalhüseyinoğlu Abdullah torunu Hüseyin. Savköy asıllı Kayıkçı Kadiroğlu Hafız Dinar –Eğirdir demiryolu hattı hisse senetlerinin halka satışı konusunda adlarını yazdırırlar. “Yeterki demiryolu hattı gelsin, Eğirdir vilayet olsun” derler. Mevlevihane sohbetlerinde bu şekilde konuşurlar. Isparta acemlerinden kurutulmuş tuzlu balık tüccarları (Ermeni): Matom oğlu Hacı Manok kasti, Oseb oğlu Akoi Nikavi. Nis Rumlarından Anekli Kiryako oğlu Marko Kiryosoğlu, Ovoham Esber’ den oluşan hisse senedi dağıtım-satış komisyonunda görev alırlar. Olayı duyan Isparta Vekili Böcüzade Süleyman Sami Burhanzade ile görüşse de bir şey değişmez. Burhanzade Dinar’dan Eğirdir’e bağlanacak demiryolu hattının Isparta’ya girmemesi şartıyla demiryolu hisse senetlerinin halka satılması konusunda kararlıdır. Söz konusu demiryolu yapımcısı inşaat şirketi ortakları İtalyan ve (İzmir)Smyma-Cassaba Railway Company ilgilileriyle arası iyi olan Burhanzade dediğini yaptırır. Eğirdir demiryolu hattı Kuleönü çiftliği sahibi Süldürler İsmail Ağa yani 1. TBMM Isparta Velili ve Belediye başkanı Nadir Süldürlerin topraklarından geçecektir. Süldürzade İsmail ağa Vekil Eğirdirli Burhanzade’ den söz alır. Demiryolu hattı 1911-12’de bittiğinde bir istasyon da Isparta yakınlarına kurulacaktır. Söz, sözdür. Ancak Vekil Burhanzade sözünde durmaz. İyice Isparta’ya karşı kızgındır. Hatta Mevlevi cemaati sohbet toplantısında Eğirdir’in il merkezi olması konusunda dualar bile edilir. 1909-1910’lu yıllarda bazı Eğirdirli insanlarımız geçmişteki Hamidoğulları dönemindeki gibi Eğirdir’in yeniden başşehir olamayacaklarını bilerek; hiç olmazsa Isparta’ nın elinden Sancak Merkezliği’ ni (Vilayetliğini) alma hayaline kapılırlar. Davullar, dualar bunun içindir. Eğirdir ve Nis adası iplik tüccarından: Bozkırların Dolmacı Hacı Ahmed, Durmuş Ali, Eğirdirli Bülbül Hasan, Sipahioğlu Mehmed, Dervişlerin Abdurrahman Efendi, Çürüklerin Emir Alioğlu Ahmed, Çakaloğlu Emir İbrahim oğlu Salih, Cirelizadelerin Mehmedoğlu Hüseyin, Hacıeplilerin Mehmedoğlu Mustafa’nın katkılarıyla davulcu ve tellal tutarak Eğirdir ve Nis sokaklarında davullar çaldırtılır. Eğirdir’e demiryolu bağlantısının yapılmakta olduğunu, Eğirdir’in Isparta yerine sancak yani il merkezi olacağı halka duyurulur.(Mevlevi defterleri) Aydın-Eğirdir Demiryolu hattının mutlaka Isparta’ya da bağlantı yapılması konusunda Isparta’nın ileri gelen tüccar ve ziraatçiliğinden: Kaçkınzade Hacı Ahmet ağa, Süldürzade İsmail Ağa, Spartalis Agop ağa, Dionis Gökbaşoğlu ağa bu konuda Osmanlı başşehri İstanbul’a Mebussan Meclisi'ne giderek başkanlarıyla görüşürler. Yine başka bir heyette Yenice mahalleli deri tüccarı Başağa Eyüp ağa ( 2023 Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ in babasının amcası) ve Vekil tarihçi Böcüzade Süleyman Sami, Arapzade Şevki Bey, Panoyat Aslan Baloğlu, Agop ağa birlikte de Sadaret makamına (Başbakanlığa) dilekçe verirler. Her iki ziyaretten bir sonuç çıkmaz. Üstelik Isparta’nın nüfuslu ağalarından Tahir paşazadeler (Hafız İbrahim Demiralay’ ın babası) Eğirdir’le ticari ve akrabalık ilgisinden dolayı demiryolu hattının Isparta’ya bağlanması mücadelesi veren ağalara katılmaz. Onları yalnız bırakması çevrede üzüntü yaratır. (Hafız İbrahimlerin akrabalarının çoğu Eğirdir’de bulunmaktadır.) Daha önce Dinar-Eğirdir demiryolu hattının planlama aşamasında Kuleönü Süldürler çiftliğinin arazisinden geçmesi gündeme gelmişti. Çiftlik sahibi Süldürzade İsmail ağalara toprak bedeli ödenmesi konusunda talebinin olmadığı ancak bir şartla demiryolu hattının Isparta sancak merkezine de bağlanması sözü verilmişti. Demiryolu hattını yapan şirket Süldürzade İsmail ağayı susturmak için Kuleönü demiryolu geçiş yolu üzerinde bir indi-bindi istasyonunun yapımı gerçekleşir. 1930’ da Atatürk’ün Isparta’ya gelişlerinde bu istasyonu kullandılar. Verilen sözün tutulmaması üzerine İsmail Süldürzade konunun kanuni takibi için hukukçu oğlu Süldürzade Nadir Bey’in takip etmesi istenir. Eğirdir Demiryolu hattının geçtiği Kuleönü Süldürler çiftlik arazisinden işgaliye tazminatını Süldürzade İsmail ağa istememişti. Şartı: Demiryolu hattının Isparta’ya da bağlanmasıydı. Verilen söz Vekil Burhanzade Eşref Ağa ve ekibince yerine getirilmez. Bunun üzerine hukuk mücadelesi veren Süldürzade İsmail ağanın oğlu hukukçu Nadir Efendi mücadeleyi kazanır. Dört yüz kuruşluk işgaliye tazminatını 1914’te kazanır. Aynı yıl vuku bulan Isparta depremi için yıkılan Isparta şehir merkezindeki köprülerin yeniden yapımı ve onarımı için harcanır. (Nadir Efendi hatıraları 1925 özel defterinden.) Hacı Eşref Ağa ve ekibi sözlerinde durmazlar. Eğirdir’e direk bağlanan demiryolu Kuleönü’ nde bir duraklama istasyonuyla iş biter. Isparta demiryolu hattı bağlanmaz. Isparta adeta cezalandırılmıştır. 1912’de Eğirdir’e gelen demiryolundan Isparta faydalanamaz, yoksun bırakılır.1919 da Almanlar Isparta gar binalarını yaparlar. Ama demiryolu bağlantısı yapılmaz. 1927’de Dinar-Eğirdir demiryolu hattı millileştirilir. Bozanönü demiryolu hattından bağlantı ile 15km’ lik Isparta içi demiryolu 1936’da tamamlanır. Anlayacağımız şudur: 1910 yılında Eğirdir-Isparta çekişmesi nedeniyle 1912’ de bitirilen Eğirdir demiryolu hattı ancak 34 yıl sonra Cumhuriyet döneminde Isparta’ya bağlanır. Isparta Vekili, Tarihçi Böcüzade Süleyman Sami demiryolun Isparta ya bağlanması konusunda meclise önerge vereceğini ve Burhanzade’ nin bu öneriyi desteklemesini ister. Sözlü Isparta tarihi yazarı olan vekilden, Böcüzade’ den konuyu kısaca dinleyelim. Isparta vekili Isparta’nın menfaatine uygun davranmış mı, bakalım! “…Isparta vekili olan Eğirdirli Burhanzade Hacı Eşref ağanın bu konuyu bir önerge ile Meclise getirmek isteğimi, arkadaşım, Hacı Eşref Ağa'ya açtım. (Eğirdir’e bağlanacak demiryolu hattının Isparta içine de bağlanması konusunda) Ve önergeyi birlikte vermemizi teklif ettim. Bu zat, «Kendisinin İttihad ve Terakki Fırkasına mensup olduğunu, fırkaca bir karar verilmeden böyle bir teklifte bulunamayacağını» öne sürerek, isteğimi geri çevirdi.” Burhanzade Hacı Eşref ağanın vekil seçildiği (Partisi) İttihad ve Terakki Fırkasının kendi içindeki çekişmeleri nedeniyle iktidar olmalarına rağmen memleket işlerinde pek başarılı olamadılar. Bu nedenle de Eğirdir’in verilmiş İl (Sancak merkezi) vilayetliğinin Isparta’dan alınıp Eğirdir’e verilme sözleri de yerine getirilemez. Eğirdir sokaklarında üç yıl süresince her Perşembe çalınan davullar bir daha çalınmaz. Eğirdir Mevlevi dergâhında Eğirdir vilayet olsun duaları bir daha yapılmaz. Konu kapanır! Ama: Uzun yıllar, Isparta-Eğirdir çekişmesinin ve demiryolu bağlantısının yaptırlmaması tümüyle Isparta ticaretine, sanatına, kültürüne zararı olmuştur  
Ekleme Tarihi: 19 Temmuz 2023 - Çarşamba

EĞİRDİR’İN SANCAK VİLAYETİ OLMA ÇABASI

1908 Osmanlı’nın Meşrutiyet yani yarı serbestlik yönetimine geçmesiyle birlikte; Sancak Isparta’sında da seçimler yapılır. Isparta sözlü tarih yazarı Böcüzade Süleyman Sami Hürriyet ve İtilaf partisinden seçilen Isparta vekildir. Eğirdirli iplik tüccarı Burhanzade de Hacı Eşref ağa ise İttihad ve Terakki Fırkasından (Partisinden) seçilmiş ikinci Isparta sancak vekilidir.

1908’li yıllarda Ispartalı Rum tüccarların Eğirdir Nisli Rum ve Müslim tüccarların mallarını kendi mallarıyla birlikte İzmir’e götürmede güçlük çıkarmaları Milletvekili Burhanzade’ yi kızdırır.

Eğirdir’ li Vekil Burhanzade bunu fırsat bilir. İzmir’den Aydın’a oradan Dinar’a Karakuyu’ ya gelen demiryolu hattının Isparta ve Eğirdir’e bağlanması konusunda çakışmalar yapar.

Vekil Burhanzade demiryolu hattının Isparta’ya değil de direk Eğirdir’e bağlatmak, Ispartalı dış satım Rum ve Müslim tüccarların Eğirdir üzerinden mallarını İzmir limanına taşıtmayı planlar.

Eğirdirli dokuma, iplik, Nis adalı Müslüman ve Rum tüccarlar Sancak merkezi olan il merkezi hakkının Isparta’dan alınıp Eğirdir’e verilmesi bile düşünürler.1909. Vekil Hacı Burhanzade toplu namazlarda Eğirdir’e demiryolu hattının gelişi, Isparta’ nın (il) vilayetliğinin elinden alınıp Eğirdir’in il merkezi olması konusunda halkla birlikte dua edilmesi önerisinde bulunulur.

Milletvekili Burhanzade’ nin bu niyeti 1 Nisan 1909 Perşembe günü Eğirdir Mevlevihane’si akşam sohbetinde ortaya çıkar.( Mevlevihane Kiler Hatıra-olay defteri)

Toplantıda (Mevlevi Kiler Defteri kayıtla): Isparta’dan davetli giden Karaağaç mahallesinden Çakmakçıoğlu Süleyman ağa, Nis mahallesinden Cezire-i Nis mahallesinden: Kayıkçı Hamzaoğlu Abdullah, Kayıkçı Kuruoğlu Ahmed, Kuruoğlu Abidin, Savlı Emir Alioğlu Hafız Dinar-Eğirdir demiryolu hisse senetlerinden satın almaları için müracaatta bulunurlar.

Diğer yandan: Nisli cami imamı Molla Osman, Dergâhı âli gediklilerinden Kürt Hacı Eminoğlu, Yusuf ağa, Nisli Dedemüezzinoğlu Hafız Hasan, Nis’ten Çulha dokumacısı Çakalhüseyinoğlu Abdullah torunu Hüseyin. Savköy asıllı Kayıkçı Kadiroğlu Hafız Dinar –Eğirdir demiryolu hattı hisse senetlerinin halka satışı konusunda adlarını yazdırırlar. “Yeterki demiryolu hattı gelsin, Eğirdir vilayet olsun” derler. Mevlevihane sohbetlerinde bu şekilde konuşurlar.

Isparta acemlerinden kurutulmuş tuzlu balık tüccarları (Ermeni): Matom oğlu Hacı Manok kasti, Oseb oğlu Akoi Nikavi. Nis Rumlarından Anekli Kiryako oğlu Marko Kiryosoğlu, Ovoham Esber’ den oluşan hisse senedi dağıtım-satış komisyonunda görev alırlar.

Olayı duyan Isparta Vekili Böcüzade Süleyman Sami Burhanzade ile görüşse de bir şey değişmez. Burhanzade Dinar’dan Eğirdir’e bağlanacak demiryolu hattının Isparta’ya girmemesi şartıyla demiryolu hisse senetlerinin halka satılması konusunda kararlıdır.

Söz konusu demiryolu yapımcısı inşaat şirketi ortakları İtalyan ve (İzmir)Smyma-Cassaba Railway Company ilgilileriyle arası iyi olan Burhanzade dediğini yaptırır.

Eğirdir demiryolu hattı Kuleönü çiftliği sahibi Süldürler İsmail Ağa yani 1. TBMM Isparta Velili ve Belediye başkanı Nadir Süldürlerin topraklarından geçecektir. Süldürzade İsmail ağa Vekil Eğirdirli Burhanzade’ den söz alır. Demiryolu hattı 1911-12’de bittiğinde bir istasyon da Isparta yakınlarına kurulacaktır. Söz, sözdür. Ancak Vekil Burhanzade sözünde durmaz.

İyice Isparta’ya karşı kızgındır. Hatta Mevlevi cemaati sohbet toplantısında Eğirdir’in il merkezi olması konusunda dualar bile edilir.

1909-1910’lu yıllarda bazı Eğirdirli insanlarımız geçmişteki Hamidoğulları dönemindeki gibi Eğirdir’in yeniden başşehir olamayacaklarını bilerek; hiç olmazsa Isparta’ nın elinden Sancak Merkezliği’ ni (Vilayetliğini) alma hayaline kapılırlar. Davullar, dualar bunun içindir.

Eğirdir ve Nis adası iplik tüccarından: Bozkırların Dolmacı Hacı Ahmed, Durmuş Ali, Eğirdirli Bülbül Hasan, Sipahioğlu Mehmed, Dervişlerin Abdurrahman Efendi, Çürüklerin Emir Alioğlu Ahmed, Çakaloğlu Emir İbrahim oğlu Salih, Cirelizadelerin Mehmedoğlu Hüseyin, Hacıeplilerin Mehmedoğlu Mustafa’nın katkılarıyla davulcu ve tellal tutarak Eğirdir ve Nis sokaklarında davullar çaldırtılır. Eğirdir’e demiryolu bağlantısının yapılmakta olduğunu, Eğirdir’in Isparta yerine sancak yani il merkezi olacağı halka duyurulur.(Mevlevi defterleri)

Aydın-Eğirdir Demiryolu hattının mutlaka Isparta’ya da bağlantı yapılması konusunda Isparta’nın ileri gelen tüccar ve ziraatçiliğinden: Kaçkınzade Hacı Ahmet ağa, Süldürzade İsmail Ağa, Spartalis Agop ağa, Dionis Gökbaşoğlu ağa bu konuda Osmanlı başşehri İstanbul’a Mebussan Meclisi'ne giderek başkanlarıyla görüşürler.

Yine başka bir heyette Yenice mahalleli deri tüccarı Başağa Eyüp ağa ( 2023 Isparta Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen’ in babasının amcası) ve Vekil tarihçi Böcüzade Süleyman Sami, Arapzade Şevki Bey, Panoyat Aslan Baloğlu, Agop ağa birlikte de Sadaret makamına (Başbakanlığa) dilekçe verirler.

Her iki ziyaretten bir sonuç çıkmaz. Üstelik Isparta’nın nüfuslu ağalarından Tahir paşazadeler (Hafız İbrahim Demiralay’ ın babası) Eğirdir’le ticari ve akrabalık ilgisinden dolayı demiryolu hattının Isparta’ya bağlanması mücadelesi veren ağalara katılmaz. Onları yalnız bırakması çevrede üzüntü yaratır. (Hafız İbrahimlerin akrabalarının çoğu Eğirdir’de bulunmaktadır.)

Daha önce Dinar-Eğirdir demiryolu hattının planlama aşamasında Kuleönü Süldürler çiftliğinin arazisinden geçmesi gündeme gelmişti. Çiftlik sahibi Süldürzade İsmail ağalara toprak bedeli ödenmesi konusunda talebinin olmadığı ancak bir şartla demiryolu hattının Isparta sancak merkezine de bağlanması sözü verilmişti. Demiryolu hattını yapan şirket Süldürzade İsmail

ağayı susturmak için Kuleönü demiryolu geçiş yolu üzerinde bir indi-bindi istasyonunun yapımı gerçekleşir. 1930’ da Atatürk’ün Isparta’ya gelişlerinde bu istasyonu kullandılar.

Verilen sözün tutulmaması üzerine İsmail Süldürzade konunun kanuni takibi için hukukçu oğlu Süldürzade Nadir Bey’in takip etmesi istenir. Eğirdir Demiryolu hattının geçtiği Kuleönü Süldürler çiftlik arazisinden işgaliye tazminatını Süldürzade İsmail ağa istememişti.

Şartı: Demiryolu hattının Isparta’ya da bağlanmasıydı.

Verilen söz Vekil Burhanzade Eşref Ağa ve ekibince yerine getirilmez.

Bunun üzerine hukuk mücadelesi veren Süldürzade İsmail ağanın oğlu hukukçu Nadir Efendi mücadeleyi kazanır. Dört yüz kuruşluk işgaliye tazminatını 1914’te kazanır. Aynı yıl vuku bulan Isparta depremi için yıkılan Isparta şehir merkezindeki köprülerin yeniden yapımı ve onarımı için harcanır. (Nadir Efendi hatıraları 1925 özel defterinden.)

Hacı Eşref Ağa ve ekibi sözlerinde durmazlar. Eğirdir’e direk bağlanan demiryolu Kuleönü’ nde bir duraklama istasyonuyla iş biter. Isparta demiryolu hattı bağlanmaz. Isparta adeta cezalandırılmıştır. 1912’de Eğirdir’e gelen demiryolundan Isparta faydalanamaz, yoksun bırakılır.1919 da Almanlar Isparta gar binalarını yaparlar. Ama demiryolu bağlantısı yapılmaz.

1927’de Dinar-Eğirdir demiryolu hattı millileştirilir. Bozanönü demiryolu hattından bağlantı ile 15km’ lik Isparta içi demiryolu 1936’da tamamlanır.

Anlayacağımız şudur: 1910 yılında Eğirdir-Isparta çekişmesi nedeniyle 1912’ de bitirilen Eğirdir demiryolu hattı ancak 34 yıl sonra Cumhuriyet döneminde Isparta’ya bağlanır. Isparta Vekili, Tarihçi Böcüzade Süleyman Sami demiryolun Isparta ya bağlanması konusunda meclise önerge vereceğini ve Burhanzade’ nin bu öneriyi desteklemesini ister.

Sözlü Isparta tarihi yazarı olan vekilden, Böcüzade’ den konuyu kısaca dinleyelim. Isparta vekili Isparta’nın menfaatine uygun davranmış mı, bakalım!

“…Isparta vekili olan Eğirdirli Burhanzade Hacı Eşref ağanın bu konuyu bir önerge ile Meclise getirmek isteğimi, arkadaşım, Hacı Eşref Ağa'ya açtım. (Eğirdir’e bağlanacak demiryolu hattının Isparta içine de bağlanması konusunda) Ve önergeyi birlikte vermemizi teklif ettim. Bu zat, «Kendisinin İttihad ve Terakki Fırkasına mensup olduğunu, fırkaca bir karar verilmeden böyle bir teklifte bulunamayacağını» öne sürerek, isteğimi geri çevirdi.”

Burhanzade Hacı Eşref ağanın vekil seçildiği (Partisi) İttihad ve Terakki Fırkasının kendi içindeki çekişmeleri nedeniyle iktidar olmalarına rağmen memleket işlerinde pek başarılı olamadılar. Bu nedenle de Eğirdir’in verilmiş İl (Sancak merkezi) vilayetliğinin Isparta’dan alınıp Eğirdir’e verilme sözleri de yerine getirilemez.

Eğirdir sokaklarında üç yıl süresince her Perşembe çalınan davullar bir daha çalınmaz. Eğirdir Mevlevi dergâhında Eğirdir vilayet olsun duaları bir daha yapılmaz. Konu kapanır! Ama: Uzun yıllar, Isparta-Eğirdir çekişmesinin ve demiryolu bağlantısının yaptırlmaması tümüyle Isparta ticaretine, sanatına, kültürüne zararı olmuştur

 

Yazıya ifade bırak !
Okuyucu Yorumları (0)

Yorumunuz başarıyla alındı, inceleme ardından en kısa sürede yayına alınacaktır.

Yorum yazarak Topluluk Kuralları’nı kabul etmiş bulunuyor ve burdurilkadim.com sitesine yaptığınız yorumunuzla ilgili doğrudan veya dolaylı tüm sorumluluğu tek başınıza üstleniyorsunuz. Yazılan tüm yorumlardan site yönetimi hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz.
Sitemizden en iyi şekilde faydalanabilmeniz için çerezler kullanılmaktadır, sitemizi kullanarak çerezleri kabul etmiş saylırsınız.