Sultan Mehmet Reşat V. Mehmet tahta çıkar. Kısmi hürriyet ve demokrasi anlamına gelen Meşrutiyet idaresinin ilk padişahı onuruna törenler, şenlikler Isparta’da da yapılır. 27 Nisan 1909.Osmanlı eyaletlerinde, şehirlerinde yaşayanlar bir özgürlük havası içine girerler. Kadın-kız, yaşlı, genç, çoluk -çocuk sokağa dökülür. Osmanlı Başkenti İstanbul da Meclisi Mebusan açılır.Memleketin meseleleri tartışılmaya başlanır.
Emre mahallesi Çay boyu’ nda bulunan Rumların yardımlarıyla kurulan Halk kitaplığında çocuklara verilmek üzere Osmanlı Türkçesiyle yazılmış masal kitapları ile bir beyaz defter, kurşun kalem, üzerinde ”hürriyet” yazılı kaput bezi keseleri içinde leblebi, kuru üzüm, iğdeden oluşan çerezler Müslüman, Rum, Ermeni çocuklarına dağıtılır. Isparta Rum’u öğretmen Yorgias Hoca, Isparta Osmanlıcası, karamanlıca rumcası karışımı bir dille çocuklara
okumanın, her şeyi öğrenmenin, bilgili insanın önce kendi problemlerini yine kendisinin çözebileceğinin ipucu olduğu günlerce Meşrutiyet sevinci içinde anlatılır.
Isparta Çayboyu Rum Millet kahvesinde Rum Tüccar Yanni Kulaksızoğlu’ nun İzmir’den getirdiği: Kısa metrajlı komedi Laurel ve Hardy’nin hokkabaz sessiz filmlerini yediden yetmişe tüm Isparta gece-gündüz izlettirilir. Film makinesini çalıştıran aküler Dere mahallesinde bulunan Uncu Vasilli’nin değirmeninin bitişiğindeki üreteçten doldurulup katırların bir gidiyor biri geliyordu.
Hatipoğlu, Marputçu, Mubayacılar Hanı, Antalyalıoğlu hanlarındaki tüm dükkânlar alışveriş yapan insanlarla dolup-dolup taşıyordu. Maddi durumu iyi olmayanlar için de Dalboyunoğlu vakfına ait Destek sandığından Kadı memurları ellerindeki adreslerden yoksulların evlerine karanlıkta giderek alış veriş yapabileceği harçlıklar veriliyordu.
Palas çeşmesi yanında (Dere mahallesi), Mercan Çeşmesi (İskender) yanında din adamı görevlilerin nezaretinde sadece yatalak bay-bayanlara verilmeek üzere çuvalar dolusu yardımlar dağıtılıyordu. Pamukanı’ nın birinci katındaki dükkânlar, mağazalar Ispartalı Rum tüccarlarından Haci Avrakoğlu, Kahramanoğlu, Vasiladis, Polinadis Hocaoğlu hazırladıkları gıda paketlerini daha önce Mevlevî Dergâhı ilgililerinden alınan listeye göre tüm halka dağıtılması günlerce sürer.
Bugünkü ayakkabıcılar sitesinin olduğu yerde bulunan Yağcılar Hanı. Haşhaş yağı çıkartan dükkanların yanında bulunan, Mutasarıflığın (Isparta valiliği) deposundan yoksul insanlara yağ, un, odun, mum, Gül lokumu, Gaz Yağı, basma, fasulye, bulgur, nohut dağıtılıyordu.
Kutlubey, Firdevs Bey, Hacı Apdi, Fazlullah, Yaylazade, gibi cami ve mescidlerde Mevlid ve Kur’an’ımızın okutulması haftalarca sürdü.
Yine ilk defa, belkide tarihte, gelmiş geçmiş dinler tarihinde görülmeyen bir şey olur: Yeni idare Meşrutiyet' in getirdiği sevinçle: Tüm Isparta’ nın kiliselerinde; Aya Yorgi, Aya Baniya, Aya Filias, Aya Todoros kiliselerinde üç cuma olmak üzere ard arda Isparta medreselerden getirilen Hoca ve Talebelere Mevlid-i Şerif ve Kur’an okutulur.
Üç Pazar’ da Isparta kiliselerinde yapılan ayinlerde barış elçisi ve görevlisi olarak Isparta kadılığından tanınmış din adamları ayinin ibadet kısmına değil de vaaz kısmına gözlemci konuk olarak bulunurlar. Tüm Isparta Müslümanları, Ermenileri, Rumları ilk defa tam bir kardeşlik safı tutarlar..
Çeşitli dineden Osmanlı Ispartası’nın kardeş halkı hep birlikte: Yaratıcımız Allah, din büyüklerimiz: Hz. İsa ve Hz. Muhammed” denilerek ortak bir ibadet içinde birleşirler. Bayram AYGÜN’ün ”Osmanlı Ispartası’nın Kültürel Vaziyeti” adlı eserden.2018-Isparta