İslam dünyasında bilinen ilk terzi Hz. İbrahim’in babası Azer’dir. El dikişiyle yürütülen ve insanların giyimi için beze, kumaşa yön, biçim verme olayı tarihi olarak terziliğin çok eski sanat olduğudur.  Teraziciler Esnaf’ının ilk piri pirleri Hz. İbrahim’in babası Azer olduğu iddia edilir.. Peygamber döneminde de çevresindeki insanların el dikiş tekniğiyle de olsa giyim-kuşam için dikiş yapan terzilererden yararlanıldığını kayıtlardan anlıyoruz.  Peygamberimiz döneminde bez ve kumaşlara disiplin ve yön veren ilk İslam dünyasının terzilerinden olan Ebülkasım Vezanî olduğun da kaynaklardan öğreniyoruz.  Ebülkasım Vezanî İslam’ı Anadolu’da da tanıtmak, İslam ordusuna ait askerlerin giysilerini yön vermek için (627) Anadolu’ya Erzurum’a gelir. Ebülkasım burada vefat eder. Abdürrahman Gazi’nin (Osmanlı’nın kuruluşundaki kahraman) bitişiğinde yatmaktadır. İslamın ilk terzisi Ebülkasım Vezanî’ yi Osmanlı döneminde İstanbul’ lu terzi esnafı unutmamışlar. Osmanlı döneminde İstanbul Mahmutpaşa’ da açılan terzi dükkânlarınındı Osmanlıca yazılmış duvar yazılarına rastlanır.  “Terzilerin piri (Sanatı öğreten baba) ilki ve saygı duyduğumuz ustamıza dualarınız” ibaresi her yeni açılan terzi dükkânlarında duvarlara asılır. Söz konusu saygı yazıları asılmış olduğu nedeniyle terziliğe verilen sanatsal değerin önemini anlıyoruz.(Fraso Cıhatoğlu1Dedemin Eğirdir, Psidya anıları),Orta Asya’da Küçük Asya Sparta Hatıraları Agio Psidya Adası Derneği Yayınları), Turan Dağlıoğlu 1937 Isparta In Mecmuası Yazarı),Stavros Kağlanoğlu: Osmanlı Dönemi Isparta Rum Torunu-Yunanlı Yazar, Kozani), Bayram Aygün Selanik’te Ispartalı Osmanlı Rum Torunları ile araştırmalarım, Röportajlarım 2026-SELANİKOS)   İslamiyet’in Başlangıcında: Tüccarlar Bursa, Urfa ve Şam’dan getirdikleri kumaşları İslam’ın ilk terzisi Ebülkasım Vezanî’ ye getirirler. Ebdülkasım da Mekke şehrinde kumaştan, bükümlü iplikten kıyafetler el dikim ustalığı ile giysi temin edildiğini yine somut olmayan konuşulan tarih notlarından anlamaktayız. İslam’ın ilk devresinde bile sanatın ileri düzeyde olduğudur. Oysaki Avrupa da kumaşa yön verme olayı daha yeni olduğunu söyleyelim. 1480’ lerde sanatsal anlamda el hüneri biçiminde terzilik bu yıllarda başlar.                                                                           ***    Isparta’mıza Gelince: 1890 yılında akrabalarının yanına gelen ilk moda dikiş yöntemiyle Bursa’ lı Ohannes usta gelir. Isparta’ya yerleşir. Acem Ermeni’si usta Bugünkü Kurtuluş ya da İğneci mahallesinde bulunan Acemhan (Ermeni İşhanı) ‘a gelir. Zamanın en modern hatta Konya da bile bulunmayan iki- üç dikiş makinesiyle birlikte Isparta’nın ilk terzi dükkânını açar.    Terzi Bursalı Acem Ermeni cemaatinden Ohannes Usta dükkânının duvarına İslamın ilk terzisi sayılan Terzilerin Piri (Ustası) kabul edilen dualı Ebülkasım Vezanî hazretlerine ibareli dua tablosunu asar Ispartalı     1890’ larda Isparta Acemhan yani Kurtuluş mahallesinde bulunan Bursalı Ohannes Usta unvanlı terzi ustasının sadece Müslüman bölgesi olan Karaağaç mahallesinden Terzi Ali Usta ilk çırağı olur. Diğer çırakları ise Emre Rum bölgesinden, Turan temel mahallesinden Rum ve Acem Ermeni ailelerin çocuklarıydı.     Askeri birliklerin komutanlarına, Jandarma, Mutasarrıf Valililiğin, Isparta Değnekçibaşı’ lığın (Emniyet), din ulamasına mensuplarına dikiş makinesi kullanan Ohannes Usta iğne ile dikiş devrini kapatır. Bu durumdan da rahatsız olan dini ulema sınıfından homurdanmalar başlar.    Rum, Ermeni, (Acem), Müslim tebanın giysilerini modern anlamda dikerek; Ohannes Usta bölgede ustalığı ve alçak gönüllüğü ile oldukça sevilir oldu. Hatta Müslüman ve Gayrımüslim insanların bayramlarında sıradan Ispartalı gençlerin yenilikçi anlayışa göre dikilmiş elbiselerle sokaklarda boy göstermeleri molla kesimi çok rahatsız eder.    Ancak hala eski yaşamın dikişsiz kıyafette direnen bazı medrese hocaları Terzi Ohannes Usta’nın modern elbise dikmesinden rahatsızlık duyarlar. Hatta ev sohbetlerinde topladıkları insanlara: “Ohannes’ in yeni icat dikiş makinesi ile dikilen açık-saçık elbiselere yünden, ipekten bükülmüş yuvarlak kaytanlardan çitlembik nohut, fındık büyüklüğünde el ile yaptıkları düğme kullanılması bırakılmış. Bunun yerine bay, bayan gençlerin ilgilerini uyandıracak sedef düğmele kullanılmış. Kaytan düğmeler kaldırılmış. Parlak düğmeler cinsleri birbirlerine karşı “gel” manası veriyor.” Gerek eleştirilerini devam eden dini çevreler cemaatleri kışkırtmaya devam ederler.                                                                        ***  1890’ ların Isparta’sında Şadiye (Sa’ diye) ve Ahi kasap Mevlevi Dergâhı dışındaki Efendi Hasan, Mehdi, Harabizade, Şakir efendi medreseleri hocaları asri (Modern) elbiseler diken Ohannes Usta’ya karşı her fırsatta iğneleme konuşmaları bitmez tükenmez.       Isparta son Mevlevi dedesi Ali Dede’nin babası Mevlevi dedesi  (Aksu) Efendi (Aksu caddesi onun adına verilmiş) Mehmed Dede Efendi Terzi Bursalı Ohannes ustadan yanadır. Belediye Reisi Hacı Hasan Efendi ile Dere mahalleli derici Hüseyin Nesib Efendi ağırlığını koyar ama artçı anlayışlı bazı medrese hocalarını ikna edemez.                                                                                                                                                                   ***  Terzi Ohannes’ in eşi Maryan kadın Hacı Elfi (Piri Mehmet) mahallesinde de bayanlara yönelik modern giyim anlamında terziliğe başlar. Bu durum iyice mollaları sinirlendirir. Yine ev sohbetlerinde konuşan mollalar: “…O düğmelerle dikilmiş pistanlarla(elbise) yapılan ibadetlerin Tanrı katında kabul görmez. Bayanlara Ördekbaşı, Samur kürkleri dikerek erkeklerin” diyecek kadar görüş bildirirler.    Olumsuz Vaazların Sonu: Bursalı Acem Ermeni’si Ohannes Usta lakaplı (terzi) Perşembe günleri Ahi Kasap (Mevlevi Dergâhı’ na gider, İslami sohbetleri dinler. Pazar günleri Ortodoks ibadethanesine giderek kilisedeki vaazları dinler. Diğer günler vakit namazlarını Kurtuluş (iğneci) mahallesindeki Acemhan’ da dükkânının iç odasında namazını her zamanki gibi kılar.    Acem Ohannes Usta ne Müslim ne Acem (Ermeni) ne de Rum cemaatinden müşterilerini incitmez. Ancak dini baskı ve dışlama toplumu ve cemaatleri oldukça rahatsızlık yaratır.     Günlerden Mayıs ayının son haftasıdır.. Isparta Kiraz festivali günleridir.    1897’ in Mayıs’ın son haftasında Dere ve Kirazlıdere bölgesinde kiraz bayramını kutlayan Isparta gençleri Ohannes Usta’nın ve eşinin diktiği modern elbiseleri giymişlerdir. Usta Pazar kilisesine gider Patrik-Papaz Venedikos’ un vaazını dinler. Terzi dükkânına döner.  Abdest alır. İkindi namazına duracağı sırada Acemhan’ da saldırıya uğrar. Isparta Rum’u tüccar gülyağı dışsatımcısı Panayod ağanın getir-götürcüsü Deli Yohan’ ın saldırısına uğrar. Canından olur!     Mahkeme de jüri önüne getirilir. Yargılama heyetinde bulunan üyelerin tamamı medrese görevlilerince kollanır. İki mevsim zamanı kadar kapalı yerde tutuklanma cezası alır.                  Isparta sancağı ahalisi modern terzi ustasından yoksun kalır.    Sağduyulu Isparta Müslim ve Gayrımüslim halkı akın akın gömülü olduğu şimdiki Maliye binasının bulunduğu yerdeki Acem Ermeni mezarlığına giderek günlerce dua ederler. Bayram AYGÜN-2024 Isparta