(İnanç Turizmine Bir Neşter Vurulmalı mı?)
Osmanlı Isparta’sının Rum torunlarından Kozani de oturan Konuşulan Isparta-Burdur Tarihi Yazarı Saygıdeğer Stavros Pandelis Kaplanoğlu’na en derin saygı ve selamlarımı gönderirim. B. AYGÜN
Saygıdeğer okuyucular, bu makalemden başka sayısı üç veya dördü bulacak, birbirleriyle bağlantılı (konulu) olacak yazılarım gelecek. Isparta’mızın Somut Olmayan, Konuşulan Sözlü Tarihi’ ne ışık tutacak araştırma yazılarımın devamını okumanızdan yanayım.
Isparta ve çevresine Orta Asya’dan (Hz. İsa’dan yıllar önce) Anadolu’ya gelerek yurt (Isparta ve Çevresi) edindiklerinin delilleri var. Hz. İsa dinini cidden etkileyecek yüce Türk kültürünün köklü oluşunu da görmekteyiz. Eski Türk kültürü kaynaklarının Hz. İsa din yayıcılarınca alınıp kullanıldığıdır. Bunun en büyük örneğini Isparta sınırları içinde görmekteyiz.
Buna rağmen İnanç turizminin Isparta-Burdur topraklarında neden istenildiği kadar gelişmediğini de sorgulamak gerekmez mi?
Hristiyanlığın gövde inşasını sağlayan, Ortodokslarca Hz. İsa’dan sonra ikinci din büyüğü olarak kabul edilen Pavlu’ nun /Sütçüler Beydilli de uzun süre yaşayan) kendi adını n verildiği Pavlu’ da yani Sütçüler ilçemizin Beydilli bölgesinde yedi yıl gezgin yaşadığıdır.
“Yazımın birinci bölümünden önce şu önbilgiyi vermek istedim. Bu ön açıklamalarım sonraki yazılarımın kaynağını oluşturmakta.”
***
Haris Sapountzakıs Osmanlı Isparta’ sının torunu. Atina’ da Nea Ionia bölgesinden. Şimdi torunları var, akademik anlamda çalıştıkları üniversitelerden “Sözlü Isparta Tarihi” ile ilgili yazılarını gönderiyorlar, sağolsunlar. Hatıralarını, derlediği yazıları Ispartalı dedelerinin notlarından almış. Dedeleri Isparta’dan göç (1924) etmiş. Kendisi Atina Nea Lonia’ da kurulu Ispartalı Rum Mübadilleri Derneği üyesi.
1967’de büyük dedesinin, dedelerinin Isparta da yaşarlarken Isparta bölgesinden yıllar içinde Konuşulan Sözlü Tarih bilgilerini: ” Haris Sapountzakıs Bilinmeyen Psidya (Isparta Bölgesi) Günlükleri Atina 1967” adlı kitabına toplar, Atina da yayınlar.
Kitabın içinde Isparta ile ilgili Sözlü Tarih anlamında yüzlerce makale mevcut. Bunlardan birisi de Psidya bölgesin (Isparta) da MS 16. (1584) Yüzyılda Isparta’ya gelerek araştırmalar yapan gezgin Lakovos Miloitis araştırmalarından faydalanılmış. Emre, Çavuş, Kemer, Temel (Turan) Ermeniyan (Kurtuluş) mahallelerinde sözlü tarih araştırmaları yapar.
Ayrıca Hz. İsa’nın başyardımcısı Elçi Pavlus’ un adını taşıyan Sütçüler (Pavlus) ilçemizde, yedi yıl yaşadığı ev-kilisesinin bulunduğu Beydilli köyüne yakın bölgeyi, Kesme, Çukurca, Kasımlar Yörük-Türkmen Yörüklerinin çobanlarıyla sohbet edip köylerinin misafiri olmuş. Pavlus kendi din anlayışını göçebe Türkmen çobanlarına anlatsa da; Oğuz boyu çobanları Gök tanrı anlayışından vazgeçmediklerini de anlamaktayız.
Pavlus Beydilli, Sütçüler bölgesinde Çoban Türkmenlerden Türk destanlarını dinlemiş. Kapasına not almış. Aynı Türk destanlarını dinleyen (MS 46’ karda) Elçi Pavlus risalelerinin dinlediği Türk destanları, Metehan anlatılarıyla olgunlaştırmış olduğunu anlıyoruz.
***
Elçi Pavlus’ un din konulu risalelerinde Sütçüler Beydilli (Baydili, Badıllı, Badilli) adının geçtiğini hatırlatayım. Ayrıca: Ünlü Türk bilgini Kaşgarlı Mahmut’ un 11. Yüzyılında Türkçe ile yazılmış 30’a yakın Türk hikâyesinin bulunduğu Türkçe Divanı Lügati Türk adlı eserinde Beydilli Yörük-Türkmenlerinden de bahsedilir.
***
Hz. İsa yaşarken Hıristiyanlık dinine giren Tarsuslu Yahudi ailesinden (Tüccar Bezirgân (Kökleri Ceneviz) Yahudilerinden) olan Aziz Paul veya Sütçülerlilerinin adlandırdığı Pavlos’ tan bahsedeceğim.
Sütçüler ilçemizin bir diğer ismi Pavlu veya Pavlos’ tur. Tapularda da bu ismi görebilirsiniz. Antakyalı (Yalvaç’ın diğer bir adı da Psidya Antakya’sıdır) Aziz Paul’ dür. Isparta hudutlarında (St Paul Yolu) yedi yıl yaşamını gezgin olarak geçirmiş. İlk Ortodoks Kilisesini Sütçüler Beydilli (Tüccar Hristiyanlar için) açmış. Daha sonra da Yalvaç, Uluborlu, Ada da bölgelerinde açılan (Dünya da ilk defa) vaaz verdiği kiliselerini açmış. Ama durak yeri Sütçüler Beydilli köyüdür.
Yalvaç, Gönen (Komana) Manastır bölgesinde yaşamış. Ama Psidya Isparta bölgesinde ticari yaşamlarını sürdüren MS 47 Psidya da Yahudi tüccarlarının yoğun bulundukları Sütçüler Ada da ( Pavlu=Aziz Elçi Pavlos)veya Hıristiyanlık dini açısından önemli bir bölgedir.
Henüz M.S. 1.yüzyılda inananlar tarafından yerleşim göre Hıristiyanlığın Kudüs’ten Anadolu’ya buradan da Avrupa’nın içlerine yayılmasında en büyük çabayı Aziz Paul göstermiş.
Isparta konuşulan sözlü tarih yazarı Böcüzade kitabında da Yunan tarihçilerinin görüşünü doğrulamakta. Bakın Böcüzade Süleyman Sami kitabında şunları yazıyor.
“…Sütçülere bağlı (Pavlu) bağlı Beydilli köyünde, köylülerin Ceneviz Kilisesi dedikleri eski ve büyük bir mabed' in (ilk dünyada açılan Ortodoks kilisesi ve St Paul’un Aziz Pavlos’ un (Hz. İsa’nın yaşarken yardımcısı) kalıntıları mevcuttur.
Bunun Pavlius (Pavlus) adında bir hükümdar (Dini lider) zamanında yapıldığı ve Pavlu isminin buradan geldiği daha önce yazılmıştı. Sütçülerde yedi yıl gezgin yaşadığı çevredeki Oğuz Türkmen Yörük çobanların bilgin liderlerinden Metehan’ın geçmişini öğrenmiş. Türk Asya – Hun İmparatorluk kurucusu ile Hun Türk bilginlerinin, Oğuz Kağan destanı konularını öğrenerek risaleler yazmış. Bu risaleler sonra Ortodoksların İncil Hristiyan din kitabına Pavlos’ un vaazları olarak geçmiş. Mete Han, MÖ 204 - MÖ 175 arasında hüküm sürmüş ünlü Türk hakanı ve bilginidir.
Türklerin ünlü destanı Oğuz Kağan destanı konuları Mete Han’ın yaşamını konu alır. Şimdi sizlere Hristiyanlık Ortodoks dünyasının Hz. İsa’dan sonra ikinci din lideri Pavlus’ un (St Paul) kilise evinin Kültür ve Turizm bakanlığı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından resmi koruma atına alınış resmi yazısını veriyorum.
İleriki yazılarımda Hristiyanların Elçi Aziz Sn Paul Pavlus’ un ev-kilisesinde yaşadıkları çevresinde bulunan birkaç çadırlık Oğuz Türkmen Yörüklerinin soyundan Sütçüler (Pavlus) Beydilli köyü Yörüklerinden bahsedeceğim. Araştırma: Bayram AYGÜN-2024-Isparta