Uluborlu’ da 1845 lerde yaşamış, sanatkar usta Rum çilingir- demirci Gorbi’ nin ülke Osmanlı ekonomisine artı değer kazandırdığını öncelikle hatırlatalım. Uluborlu’ lu sanatkar Gorbi ustanın (18 Temmuz 2018) torunlarını buldum. Lozan Mübadili torunlarından esnaf iki kız kardeşin adları: (Engonos lakaplı) Maria veya Mara ve kardeşi Eleni hanım.. Yunanistan’ ın en batısında yer alan şehri Preveze’ nin Lefkada oturmaktalar. Misafir oldum. Adresini Atina Küçük Asyalılar derneğinden almıştım. Engonos lakaplı yoğurt-çu kız kardeşler beni dış kapılarında karşıladılar. Haberli gitmiştim. Gündüzleri hava çok sıcak olduğundan: Yunanistan meteroloji ve esnaf bakanlığı yetkilileri saat 14:00-18:00 arası hiç bir ticari faaliyette bulunmamaların istemişler.. Anlayacağınız, Yunan esnafı öğleyin saat altıya kadar pek dükkanlarında sıcaktan dolayı çalışmıyorlar..İyi oldu!. Çünkü dede hatıralarını dinleme imkânım doğmuş oluyor hani!.. Eleni hanım dede defterinden aktardığını söylediği, hatıralarla dolu 4-5 defterlerden birisini açtı. (Okuma yazma bilenler genellikle Gayrımüslimlerdi. Rum ve Ermeniler çocukları için çağdaş anlamda okullar açıp, çocuklarını buralara gönderip eğitim- öğretimden yararlanıyor- lardı. Müslümanların kapıları çağdaş eğitime kapalı idi. Hoca evlerine gönderiyorlardı. Sadece İslâm dinine dayalı bilgi aldırtıyorlardı. Anlayacağınız: Osmanlı da Gayrımüslimlerin tamamı Uluborlu ve Isparta’ da okuma yazma biliyorlardı. Hatıra defteri bile tutuyorlardı.) Ses kayıt cihazımı açtım. Uluborlu Kaleiçi mahallesinden Demirci Gorbi sıradan demirci değilmiş. Uzakdoğudan gelen İpekyolu tüccarları Akşehir, Yalvaç istikametinden gelip Uluborlu’ ya mal bırakıp, Denizliye geçerlermiş. İşte İpekyolu tüccarları Demirci Gorbi’ den şipariş tıbbi malzemeleri yapmasını isterlermiş. Uluborlu’lu Rum Demirci Gorbi’ nin Isparta’ da Temel (şimdi Turan) mahallesinde otururlar. Rum Osmanlı vatandaşı Isparta’ da Rum doktoru Mihail Gavrilidir ve aynı mekanda Eczacı Koca Sizigos Sofokli Leondiadis’ ler çok iyi bir ameliyat tıbbi malzemelerini kağıt üzerinde geliştirmişler. Ölçüleriyle birlikte ameliyat demir malzemelerinin çizim ölçülerini yaparlarmış. Uluborlu’da akrabası, sanatçı-demirci Gorbi ustaya gönderirlermiş. Ergenos kardeşlerinden Eleni sağlık teknisyeni olduğundan ameliyet malzemelerin adlarını kolayca söylediler.. Ulu-borluda, zamanında büyük büyük dedesi Gorbi’ nin Müslüman ortağıyla gerçekleştirdiği tıbbi malzemelerin bir kısmını sıralayıp şahsıma anlattılar: Kan verme aparatı,. yüzüklü frez -takma dişlerin yapımında kullanılır- Ağız ayırıcı ayarlı aletler.. Diş tedavilerinde, çekiminde kullanılan Mine keskisi aleti.. Dişçi Pelikanı aleti.. Doğum için malzemeler.. Diş için vida pensi.. Dişçi kerpeteni, tıbbi kemik testeresi, sünnet bıçağı ve mengenesi, hijyen organ kesme bıçakları... “Uluborlu’ nun demirciliği” deyip geçmeyin!..Bu bir takım sanayii çalışmasıdır.. Kalkınmaya, ekonomiye katma değer katkısıdır.. Çağdaş bir modernleşmedir.. Uluborlu Rum’ unun Müslüman ortakları: Uluborlu Tahtapazar mahallesinden Çilingiroğlu Mustafa, Çelebi mahallesinden Paşaoğlu Mustafa’dır. Tıbbı aletlerin çizimleri Isparta’ dan, aletlerin yapım işiise Gorbi Usta’dan.. Gorbiustanın torunlarının anlatımlarında devam ettiler. Tarihi İpek yolu Isparta’ ya kadar dolaylı gelirmiş. Uluborlu’ da indirilen ihtiyaç malzemeleri ikinci katır, deve kervanları ile Isparta’ya getirilirmiş. İpekyolu Uluborlu’ya Akşehir üzerin-den Yalvaç (Psidya) bağlantılı gelen kervanlar tanımlı Uluborlu’ lu Müslüman ve Rum tüccarların Uluborlu’ daki dükkanlarına ayrılan deve, katır yükleri boşaltılırmış. İpekyolu ticaretini Akşehir istikametinden gelen Yahudi tüccarların sahiplendiklerini hatırlatalım. Tüccarlar Ulu-borlu’ da bir-iki gün, hava şartlarına veya eşkıyaların konumlarına göre dinlenirlermiş. Sivas- Divriği’ ne bazen Gorbi usta iki ay içinde gidip gelirmiş. Sivas-Divriği Demirdağı’ nda bulunan Pamukhan’ da kalır, yapacağı alete göre demir cevheri tozunu seçip alırmış.Sivas-Divriği ve Gümüşhane de Osmanlı’ nın maden ocakları varmış.. Gümüşhane’de gümüşle erittirip parçaları Uluborlu’ ya getirirmiş. Gümüşhane’ de Sulu ve Bülbül handa haftalarcakalır; imal edilecek tıpbbi malzemenin türüne göre gümüş –demir alaşımlı parçaların dökümünü yaptırırmış.. Uzak doğu ülkelerindeki hastanelerdekullanılacak tıpbbi şiparişlerini Uluborlu’ lu Gorbi ustaya verirlermiş. Neden Uluborlu demirişini tercih ettiklerinin nedeni ise Uluborlu işi tıbbi malzemelerinin mikroplaşmaya karşı koruma yapısında oluşu imiş. Şiparişler İpekyolu tüccarlarından alındıktan sonra Isparta’ya giden Gorbi usta orada çizimlerini taptırımış. Sonra Anadolu içlerinde, Sivas-Divriği’ne ince denince demir cevheri tozu ısmarlanırmış. Bu tozlar Gümüşhaneye gönderilirmiş. Orada Gümüş ve demir filizleri fırınlarda karışım, alaşım haline getirildikten sonra ; kesim yapılır, Uluborlu’ ya gönderilirmiş. Gorbi ustanın Müslim ortakları bu gümüş- parçalarını iki haftalık üzüm sirkesine yatırırlar, pas yapıyor mu gibi durumu kontrol edildikten sonra Gorbi Usta ve Nüslüman çilingir ortakları istenen aleti el yapımı marifetiyle yaparlarmış. Yapılan malzemeler İpekyolu tüccarlarına teslim edilmeden önce camiye götürülür. İnsan sağlığı için hayırlı kullanılması dûası yapılırmış. Bu iş Uluorlu Alaaddin Keykubad camisinde yapılırmış. Aynı aletler tekrar kaleiçindeki kilisede de yine aynı niyetle dûası yapılırmış. Sonra İpekyolu tüccarlarına teslim edilirmiş. Ki bu yapım bir yıl sürermiş Günümüzde aynı tıbbi aletlerin hala yurtdışından satın alındığını varsayarsak; Uluborlu, kısmen Isparta zamanında Çağ’ı, teknolojiyi yakalaması bakımından önemli değil mi? Araştırm: Bayram AYGÜN/ Emekli Öğretm/Köşe yazarı-2019 Isparta